Sen: pięć jego najważniejszych faz

Dlaczego śpimy? Do czego jest nam potrzebny sen? Dlaczego spędzamy co najmniej jedną trzecią naszego życia, robiąc coś, co dzieje się tak szybko i zużywa tyle czasu? Przeprowadzono wiele badań na temat poszczególnych etapów, z jakich składa się sen, aby rzucić trochę światła na te wszystkie interesujące zagadnienia.

Sen jest bardzo ważnym elementem w naszym życiu. Pilnie potrzebujemy każdego dnia wygospodarowania dla siebie odpowiedniej liczby godzin snu. Ta potrzeba który zmusza nas do poszukiwania spokojnego, ciepłego i wygodnego miejsca, w którym możemy spędzić co najmniej kilka godzin. Jego funkcja wydaje się bardzo ważna. Wynika to z tego, że sami doskonale wiemy o tym, że jeśli nie śpimy przez dłuższy czas, nasze ciało zaczyna samo nalegać, abyśmy przeznaczyli trochę czasu na sen.

Wyniki wielu przeprowadzonych nad tym tematem badań naukowych pokazują nam, że jeśli wykonujemy dużo ćwiczeń fizycznych, nasz sen się i tak z tego powodu nie zmienia. Ale po intensywnej aktywności umysłowej nasze ciało potrzebuje więcej snu. Dzieje się tak dlatego, że główną funkcją, jaką zapewnia nam sen jest umożliwienie mózgowi odpoczynku, czasu na regenerację i odzyskanie pełnej aktywności umysłowej w ciągu dnia.

To jest tak ważny dla nas proces, gdy mózg odpoczywa, że jeśli ten proces nie ma miejsca, z badań na zwierzętach wiemy, że taki stan rzeczy może zakończyć się nawet śmiercią. Badacze wykryli także, że sen nie jest aktywnością o równomiernym przebiegu. Wręcz przeciwnie. Składa się on z szeregu różnych faz, których znaczenie wyjaśnimy poniżej.

W naszym dzisiejszym artykule przeanalizujmy bowiem pięć najważniejszych etapów, z jakich “skonstruowany” jest nasz sen. Zainteresował Cię ten temat? Jeśli tak, to zapraszamy do lektury!

Fazy, z jakich składa się nasz sen

Sen dzieli się na pięć faz oznaczonych od I do IV oraz dodatkowej fazy noszącej symbol REM. Pierwsze cztery fazy występują kolejno jedna po drugiej, dopóki sen nie osiągnie fazy REM. Później w trakcie w nocy występują ponownie te cztery fazy snu inne niż REM na przemian z okresami REM. Każdy z tych cykli trwa około 90 minut. Dlatego właśnie podczas trwającego osiem godzin snu “realizujemy” około czterech lub pięciu pełnych cykli.

Etapy snu odkryto dzięki licznym badaniom snu w specjalnie przygotowanych do tego celu laboratoriach. Można je odróżnić od aktywności umysłowej zapisanej w postaci wykresów EEG (elektroencefalografii) i uzyskanej dzięki różnym pomiarom fizycznym. Poniżej omówimy szczegółowo, co dzieje się w każdej z kolejnych faz, z jakich składa się nasz sen.

Sen: faza I

Faza ta rozpoczyna się wtedy, gdy zamykamy oczy i zauważamy to przyjemne uczucie zapadania w sen. Podczas ten fazy człowiek jest jeszcze w pełni świadomy i zdolny do reagowania na różnego rodzaju bodźce w swoim otoczeniu. Jest to właściwie faza przejściowa między stanem czuwania a snem właściwym.

Z fizjologicznego punktu widzenia faza ta charakteryzuje się podwyższoną intensywnością fal mózgowych typu theta. Oznacza to, że aktywność EEG zaczyna być odpowiednio zsynchronizowana. Chociaż wciąż jest nieregularna, nie jest jednak tak nieregularna, jak aktywność mózgu podczas normalnego stanu czuwania. Jeśli obserwujemy oczy danej osoby w tej fazie, możemy zobaczyć, jak otwierają się i zamykają od czasu do czasu oraz w jaki sposób poruszają się w górę i w dół.

Sen: faza II

Po 10 minutach przebywania w fazie I osoba śpiąca wchodzi w fazę II. Teraz już naprawdę głęboko śpi. Ale jeśli taki ktoś zostanie przebudzony będąc jeszcze w fazie II, nie nawet będzie pamiętać o tym, że spał. Będzie upierać się, że przez cały czas nie zmrużył nawet oka. Jest to faza przygotowawcza do prawdziwego snu regeneracyjnego, jaki realizowany jest w fazach III i IV.

Z fizjologicznego punktu widzenia w w tej fazie występuje nieregularna aktywność EEG z epizodycznym pojawianiem się fal theta. Jeśli usłyszysz coś w trakcie tej fazy snu, pojawi się fala mózgowa zwana kompleksem K. Fala ta może hamować bodźce dźwiękowe, nie pozwalając osobie śpiącej się obudzić.

Sen wolnofalowy (fazy III i IV)

Po około 15 minutach trwania w fazie II osoba śpiąca przechodzi do fazy III. Rozpoczyna się wtedy etap zwany snem wolnofalowym, określanym także jako NREM (skrót od angielskiego terminu non-rapid eye movement) lur SEM. Jest to stan, w którym mózg rozpoczyna proces regeneracji. Fazy III i IV są dość podobne do siebie. Różnią się w zasadzie niewielką tylko zmianą głębokości snu i jego skutecznością. Przejście między obiema fazami charakteryzuje się krótkim pojawieniem się fal delta.

W tej fazie dostrzeżemy także wolną falę EEG. Oznacza to, że aktywność mózgu została wysoce zsynchronizowana i skupiona jest na zadaniu zrelaksowania się. Istnieje tutaj wiele hamujących czynności neuronalnych, które mają zapobiegać pobudzeniu mózgu. Ten etap jest również bardzo ważny dla procesów konsolidacji pamięci i uczenia się.

Faza REM (szybki ruch gałek ocznych)

Faza REM (skrót od angielskiego terminu rapid eye movement) pojawia się po około 45 minutach snu wolnofalowego. Jest przeciwieństwem innych faz, ponieważ jest stanem, w którym osoba śpiąca jest dosyć czujna. Aktywność mózgu staje się w trakcie tej fazy snu zdesynchronizowana i przyspieszona. Mimo tego, że dość trudno jest obudzić osobę będącej w trakcie tej fazie snu, to jednak istotny bodziec (np. wypowiedzenie imienia śpiącej osoby) będzie w stanie ją obudzić. Głębokość snu w fazie REM jest o wiele mniejsza, niż w przypadku snu wolnofalowego.

W tej fazie odkrywamy także, że oczy osoby śpiącej poruszają się szybko we wszystkich kierunkach (stąd też nazwa tej fazy). I na dodatek występuje wyraźna utrata napięcia mięśni. Osoba śpiąca jest w pewnym sensie sparaliżowana poprzez własną niemoc. Ten charakterystyczny stan paraliżu wynika z faktu, że podczas fazy REM pojawiają się u nas marzenia senne. Nasz mózg w związku z tym “odłącza” wszystkie niepotrzebne mięśnie tak, aby uniknąć ich aktywowania poprzez bodźce generowane przez sen.

Sen a życie erotyczne

Kolejną ciekawostką dotyczącą fazy REM jest to, że pojawia się w jej trakcie aktywność w okolicach narządów płciowych. Na przykład pod postacią nawilżania ścianek pochwy u kobiet i erekcji penisa u mężczyzn, mimo braku podniecenia seksualnego. Ta charakterystyka snu REM została wykorzystana w dziedzinie seksuologii klinicznej w celu rozróżnienia, czy przyczyny impotencji lub oziębłości seksualnej mają podłoże psychologiczne czy też fizjologiczne.

Funkcja fazy REM nie jest jeszcze do końca jasna i zbadana. Jest to jednak niezwykle ważna faza, z której składa się nasz sen.

Wynika to z faktu, że gdy zapobiegamy przechodzeniu naszego snu przez tę fazę, nasz organizm próbuje zrekompensować te braki w kolejnym, przyszłym śnie. Wyniki badań naukowych wskazują na to, że wiąże się ona z umacnianiem danych w pamięci i procesów uczenia się. Ale mimo tego wciąż pozostało jeszcze wiele tajemnic do odkrycia na temat tej pełnej paradoksów fazy naszego snu.