Leon Festinger i dysonans poznawczy

Leon Festinger wprowadził koncepcję dysonansu poznawczego jako napięcia psychicznego w 1957 roku. Testował on w formie eksperymentu procesy decyzyjne w dysonansie poznawczym.

Dysonans poznawczy jest wrażeniem, które wydaje się wynikać z konfliktu między ideami, przekonaniami i wartościami określonego podmiotu a jego zachowaniem. Dysonans poznawczy powstaje z niezgodności myśli, które powodują u ludzi znaczny dyskomfort.

Według Festingera napięcie to zmusza podmiot do tworzenia nowych pomysłów lub umiejętności w celu rozładowania napięcia. Często uzupełniają się one w systemie przekonań podmiotu. Teoria ta ma związek z podejmowaniem decyzji. Tak więc, ilekroć zdecydujemy się zrobić coś, co koliduje z naszymi przekonaniami, wdrażamy różne strategie, które łagodzą wspomniane napięcie.

„W przypadku dysonansu dana osoba będzie aktywnie unikać sytuacji i informacji, które prawdopodobnie zwiększyłyby taki dysonans, aby próbować go zmniejszyć.”

-Leon Festinger-

Leon Festinger, twórca rewolucyjnego eksperymentu

Festinger był amerykańskim psychologiem społecznym, który urodził się w Nowym Jorku w 1919 roku. Jego teoria dysonansu poznawczego jest szczególnie istotna w psychologii społecznej, szczególnie w obszarach motywacji i dynamiki grupy.

Teoria ta opiera się na fakcie, że istoty ludzkie są świadome swoich działań i że ilekroć robimy coś, z czym się nie zgadzamy, musimy złagodzić generowany dysonans.

Eksperyment dysonansu poznawczego

Eksperyment dysonansu poznawczego stworzony przez Leona Festingera i jego kolegę Merrilla Carlsmitha został przeprowadzony ze studentami w 1957 roku. Składał się z następujących kroków:

• Najpierw jednemu studentowi przepisano nudne zadania. Były one powtarzalne i nieciekawe. Jednak celem eksperymentu nie była ocena wykonania tych zadań.
• Następnie poproszono pierwszego studenta, aby po wyjściu z pokoju przekonał kolejnego uczestnika, że eksperyment był zabawny. Krótko mówiąc – miał on skłamać.
• Oczywiście za przekazane kłamstwo była nagroda. Naukowcy zaoferowali 20 dolarów połowie studentów. Drugiej połowie uczestników zaproponowali jedynie jednego dolara.
• Następnie badany, który czekał na wejście do pokoju (wspólnie z badaczami) powiedział studentom, że jego przyjaciel brał udział w eksperymencie w zeszłym tygodniu i twierdzi, że był on nudny.
• Kolejni badani kłamali, nawet w obecności naukowców. Badacze zauważyli, że ich kłamstwa były uzasadnione.

Jest tak, ponieważ u studentów, którzy zgodzili się kłamać za jednego dolara, wystąpił dysonans poznawczy. Musieli przekonać samych siebie, że eksperyment był ciekawy, aby złagodzić wewnętrzny konflikt, który się u nich pojawił.

Dlaczego? Ponieważ ich nagroda nie była wystarczająco dobra, aby mogli czuć się komfortowo z kłamstwem. Gdy usprawiedliwiali swoje działania, byli o wiele bardziej spięci niż grupa, która otrzymała 20 dolarów. Studenci, którzy dostali więcej pieniędzy, byli o wiele bardziej naturalni i obojętni.

Konflikt kłamstwa

Eksperyment dysonansu poznawczego pozostawia nam kilka wniosków. Głównie taki, że grupa, która otrzymała 20 dolarów, doskonale wiedziała, że eksperyment był nudny. Więc ci studenci mogli uzasadnić to stwierdzenie inaczej.

Nie było tak jednak w przypadku grupy, która otrzymywała jednego dolara. Można było zauważyć, jak badani próbowali przekonać samych siebie, że są w stanie złagodzić napięcie wynikające z niewystarczającej nagrody.

Podsumowanie eksperymentu Leona Festingera

W końcowym etapie, po wygłoszeniu kłamstwa, główny badacz zapytał uczestników, czy naprawdę uważają, że eksperyment był ciekawy. Grupa studentów, która otrzymała więcej pieniędzy, szczerze stwierdziła, że badanie nie było interesujące. Paradoksalnie, grupa o mniejszej nagrodzie potwierdziła wcześniejsze kłamstwo i wielu z badanych wyraziło chęć ponownego wzięcia udziału w eksperymencie.

Wyniki dysonansu poznawczego, jakie uzyskał Leon Festinger

• Unikanie. Badani starają się unikać wszelkich bodźców, które mogłyby doprowadzić ich do powrotu do stanu pierwotnego dysonansu. Unikają sytuacji, ludzi, pomysłów i miejsc, w których musieliby ponownie stawić czoła konfliktowi.
• Szukanie potwierdzenia. W wyniku wdrożonych strategii podmiot stara się również o potwierdzenie od stron trzecich w odniesieniu do historii i powodów, które do niej doprowadziły, ponieważ chcą uzasadnić swoje zachowanie.
• Porównanie. Ci, którzy mają problem z dysonansem, zwykle porównują się do innych ludzi, aby usprawiedliwić swoje działania.

„Osoba wierząca musi mieć wsparcie społeczne od innych osób wierzących.”

– Leon Festinger –

Dysonans poznawczy dzisiaj

Od eksperymentu Festingera minęło 60 lat, a temat ten wciąż budzi pytania i debaty. Na przykład niektórzy twierdzą, że to uzasadnienie mechanizmów obronnych, które przejawiają się w różnych warunkach psychicznych.

Jest on również wykorzystywany w analizie psychospołecznej przestępców i osób, które usprawiedliwiają swoje działania, ukrywając się w grupie lub za zdaniem „tak nam kazano”.

Moc przekonywania i ulga w poczuciu winy

Eksperyment kwestionuje również tendencję ludzi do znajdywania ulgi psychicznej i mentalnej. Kontrast między normami społecznymi a codziennymi decyzjami sprawia, że przechodzimy przez ten nieprzyjemny stan częściej niż byśmy tego chcieli. Problem powstaje, gdy z powodu chęci pozbycia się napięcia, ostatecznie przyjmujemy zachowania nieprzystosowawcze.

Co więcej, wiedza o dysonansie poznawczym może pomóc Ci go zidentyfikować, gdy się z nim spotkasz. Może także pomóc ocenić wpływ, jaki mają na Ciebie informacje uzyskane od Twojej grupy referencyjnej. Pozwala także obserwować, w jaki sposób tworzące go normy warunkują Twój sposób działania, myślenia i odczuwania.

Na koniec zauważ, że dysonans poznawczy konfrontuje Cię z Twoimi wartościami, powodując, że aktualizujesz swój sposób działania i samego siebie.