Fikcja - w jaki sposób wywiera wpływ na dzieci

Kładziemy wiele fundamentów naszej osobowości, naśladując lub patrząc na ludzi wokół nas. Mogą to być rodzice, krewni, przyjaciele, ale także postacie z ulubionych seriali czy filmów. Zamierzamy zbadać wpływ, jaki mają te postacie.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Andrea Pérez.

Ostatnia aktualizacja: 30 czerwca, 2023

Wszyscy dorastaliśmy, oglądając w telewizji pewne seriale i filmy, które dzisiaj nigdy nie zostałyby wyprodukowane. Często mówi się, że to były inne czasy. Niektórym kojarzą się z większą wolnością, innym z niewinnością. Jednak to, co wydawało się nieszkodliwe, wpłynęło na naszą edukację bardziej, niż mogliśmy sobie wyobrazić. W jaki sposób fikcja oddziałuje na ich umysły?

Już od chwili narodzin zaczynamy poznawać nasze otoczenie. Chociaż istnieje element biologiczny, uczenie się ma fundamentalne znaczenie dla naszego rozwoju. Część naszego rozwoju odbywa się w dużym stopniu jako konsekwencja naszej interakcji ze środowiskiem. Można powiedzieć, że to, co nas otacza, tworzy nieustannie zmieniające się i ruchome płótna, które uczą nas sztuki życia w świecie.

Patrząc na jedno z tych płócien, dziecko widzi na nich wizerunki wielu osób i odniesienia, z których może się uczyć. Przechowuje, interpretuje, naśladuje i internalizuje te informacje. Stopniowo postacie na płótnie zaczynają się rozmywać, a w kadrze widać sylwetkę dziecka. W związku z tym dziecko zaczyna dostrzegać własne odbicie i osobowość, złożone z małych kawałków, które nabyło tu i tam.

Przez długi czas istniała tendencja do myślenia, że środowisko, którego dziecko używa jako punktu odniesienia w procesie uczenia się, obejmuje tylko rodziców, bliskich krewnych lub szkolnych przyjaciół. Chociaż oczywiście odgrywają one główną rolę w tym procesie, istnieją również inne odniesienia, które wcześniej nie były brane pod uwagę. To fikcyjne postacie z życia dzieci. W rzeczywistości wpływ fikcji znacznie wpływa na ich edukację.

Fikcja i jej wpływ na dzieci

W ciągu ostatnich dwóch dekad nastąpił wielki boom na seriale i filmy. Przeszły od bycia drugorzędną rozrywką do jednej z głównych osi naszego wolnego czasu. Co więcej, stały się środkiem komunikacji o wielkiej sile i znaczącym wpływie. Są one nie tylko częścią kultury społecznej, ale także ją odzwierciedlają.

Nic więc dziwnego, że istnieje obawa o to, co dzieci widzą na ekranie i o wpływ fikcji na ich edukację.

Podobnie jak dorośli, dzieci również identyfikują się z postaciami, które widzą na ekranie. Współczują i widzą w nich swoje odbicie. Co więcej, przychodzą je podziwiać i mogą marzyć o zostaniu nimi w przyszłości. Naśladują ich gesty, mimikę, a także zachowania i czynią je swoimi. Wątki często pomagają im zrozumieć ich uczucia i mogą wywoływać uczucia radości, smutku, strachu, odrazy itp.

Często mówi się, że dzieci są jak gąbki i jest to absolutna prawda. W konsekwencji identyfikowanie i naśladowanie ich audiowizualnych odpowiedników wpływa na konstruowanie ich systemów wartości i przekonań. Pomaga im to również w nauce norm społecznych.

Dzięki temu procesowi dzieci zaczynają uczyć się nie tylko o otaczającym je świecie, ale także o sobie. Nabywają samoświadomości i poczucia własnej wartości oraz zaczynają dostrzegać rolę, jaką pełnią w społeczeństwie.

Towarzyszenie dzieciom w ich audiowizualnej konsumpcji

Dobrym pomysłem jest obejrzenie programu, który chce oglądać Twoje dziecko, aby sprawdzić, czy jest dla niego odpowiedni. Możecie także wspólnie obejrzeć program. To pozwoli Ci wyjaśnić wszystko, czego mogłoby nie rozumieć. W razie potrzeby wyjaśnij kontekst i rozwiej wszelkie wątpliwości.

Twoje dziecko nie dorośnie z niską samooceną, po prostu oglądając jeden odosobniony film, w którym nie widzi odnoszącej się do niego reprezentacji lub z powodu uprzedzeń społecznych. Nauka dzieci przypomina raczej budowę domu z cegieł, która nie zależy tylko od jednego czynnika.

Aby zbudować dom, dziecko wybierze i ułoży klocki w oparciu o domy, które widzi wokół siebie i na podstawie informacji, które przekazuje mu otoczenie. Jeśli któraś z tych cegieł nie będzie pasować, prawdopodobnie jej nie wybierze. A nawet jeśli tak się stanie, to fundamenty jego domu będą zbyt solidne, aby tylko jedna cegła mogła wpłynąć na całą konstrukcję.

Świat kina i seriali telewizyjnych jest niezwykle szeroki. Twoje dziecko może chcieć obejrzeć program, którego Ty jako rodzic nie uważasz za odpowiedni. W tym przypadku nie pozbawiasz go wolności wyboru. Możesz poszukać alternatyw, które spełnią oczekiwania Was obojga.

Ruch w kierunku bardziej integracyjnych wrażeń audiowizualnych

Dzięki fikcji dzieci nie tylko naśladują i internalizują zachowania postaci, ale także zaczynają interpretować otaczający je świat i społeczeństwo. Fikcja dostarcza im wielu informacji o społeczeństwie i normach, które je regulują. Jej wpływ jest taki, że często przenosi pewne nierówności, stereotypy lub uprzedzenia.

Przez dziesięciolecia proces ten odbywał się głównie poprzez niewidzialność. Rzeczywiście, niektóre osoby w ogóle nie były obecne na naszych ekranach. Na przykład osoby niepełnosprawne, o niestandardowych ciałach lub innym kolorze skóry niż większość. A kiedy już się pojawili, zwykle przyjmowali role, które karmiły szkodliwe stereotypy.

Szkodliwe stereotypy

Kiedy oglądamy filmy, lubimy znajdować wspólny język z bohaterami. Lubimy widzieć siebie fizycznie lub moralnie reprezentowanych. Fakt, że przedstawione zostały sytuacje, których my również doświadczyliśmy, pomaga nam zanurzyć się w fabule. To samo dotyczy dzieci. To połączenie pomaga im tworzyć referencje, z których uczą się przez całe dzieciństwo. Dlatego to, co i w jaki sposób jest reprezentowane, odgrywa ważną rolę. Równie ważne jest to, co nie jest reprezentowane ani ukryte.

Na przykład, co się dzieje, gdy żadna postać nie reprezentuje własnej rzeczywistości dziecka? Jeśli czarnoskóra dziewczyna nigdy nie widziała na ekranie postaci o tym samym kolorze skóry na stanowiskach władzy, może pomyśleć, że w przyszłości też nie będzie mogła zajmować takiej pozycji. Lub, jeśli dziecko nigdy nie widziało romantycznego związku między dwoma mężczyznami na ekranie, może później pomyśleć, że musi ukrywać swoją orientację seksualną przed innymi. A jeśli dziewczyna z nadwagą widzi tylko postacie o podobnych ciałach wyśmiewane ze względu na ich wagę, normalizuje to zachowanie i zaczyna wierzyć, że też na to zasługuje. Wreszcie, jeśli postać niepełnosprawna fizycznie nigdy nie zostanie pokazana na ekranie, działająca niezależnie, dziecko cierpiące na podobne schorzenie może pomyśleć, że nigdy nie uzyska autonomii.

Pojemność krytyczna

Dzieci nie ukształtowały jeszcze swojej krytycznej zdolności. Brakuje im odpowiedniego przeszkolenia, aby móc interpretować otrzymywane informacje, a także analizować je i umieszczać w kontekście. Z tego powodu pojawienie się na naszych ekranach nowych, mnogich i zróżnicowanych desygnatów pozwala dzieciom na normalizację nie tylko własnej rzeczywistości, ale także tej, która wciąż jest im obca.