Efekt Pratfalla: dlaczego niedoskonałości sprawiają, że jesteśmy bardziej lubiani
Mamy tendencję do uznawania inteligentnych i kompetentnych ludzi, którzy są raczej zagubieni w świecie, są całkiem czarujących. Jednak za postacią sympatycznego i niezręcznego geniusza, którego tak często widzimy na dużym ekranie, kryje się fascynujące wyjaśnienie psychologiczne. To efekt Pratfalla, czyli zjawisko, które sprawia, że inteligentni ludzie zdobywają naszą sympatię popełniając kilka błędów.
W filmie, kiedy inteligentna osoba popełnia błąd, zaczynamy ją bardziej lubić. To samo dzieje się w prawdziwym życiu. Kiedy typowy mądrala lub niezwykle kompetentny kolega z klasy potyka się lub rozlewa kawę, uważamy, że jest o wiele bardziej przyjazny, przystępny i ujmujący. Błąd czyni tę osobę bardziej ludzką, a także mniej zdystansowaną.
Jeszcze nigdy popełnienie błędu lub potknięcie się nie było tak opłacalne. Jest to dobrze znane zjawisko psychologiczne, które często jest celowo wykorzystywane.
Bycie omylnym czyni nas ludźmi. Czasami jest to postrzegane jako atrakcyjne.
Efekt Pratfalla
Efekt Pratfalla został wymyślony przez psychologa społecznego, Elliota Aronsona w 1966 roku. Powstał w wyniku ciekawego eksperymentu na University of Minnesota, w którym 48 studentów płci męskiej słuchało nagrań z taśmy, na których ktoś odpowiadał na pytania, prawdopodobnie w ramach przesłuchania do programu telewizyjnego.
Studenci słuchali jednego z czterech scenariuszy. Możliwe były cztery sytuacje: osoba kompetentna odpowiadająca na pytania, przeciętna osoba odpowiadająca na pytania, osoba kompetentna odpowiadająca na pytania i popełniająca błąd („pratfall”) oraz przeciętna osoba robiąca to samo. Osoba kompetentna odpowiedziała poprawnie na 92 procent pytań, podczas gdy przeciętna osoba poradziła sobie tylko z 30 procentami. W pewnym momencie ktoś z grupy “kompetentnych” opisał, jak upuścił kawę. Ten szczegół wpłynął na wizerunek, jaki na jego temat stworzyli studenci słuchający nagrań. Opisali go jako osobę lubianą. Niemniej jednak, gdy przeciętna osoba upuściła kawę, jego postrzegana popularność spadła.
Dlatego efekt Pratfalla został zdefiniowany jako przyciąganie, które generuje inteligentna osoba, gdy jest w jakiś sposób pokrzywdzona. To doprowadziło Aronsona do spekulacji, że ci, którzy są świadomi swoich wysokich kompetencji, mogą zyskać większy wpływ na innych, będąc omylnymi.
Bardziej lubimy celebrytów, jeśli publicznie popełniają błędy
Jedną z celebrytek, która wielokrotnie popełniała publiczne gafy, jest Jennifer Lawrence. Co więcej, jest ona bardzo szczera i spontaniczna. Poza umiejętnościami artystycznymi i wygranymi Oscarami jest również popularna właśnie ze względu na swoje pomyłki i błędy. Są jej dużym plusem.
Inni znani aktorzy lub postacie ze świata sztuki i nauki, którzy są bardziej skrupulatni i nie popełniają błędów, nie są tak popularni. Nie oznacza to jednak, że nie podziwiamy ich za ich pracę. Efekt Pratfalla sugeruje po prostu, że kompetentna osoba będzie postrzegana bardziej pozytywnie, jeśli od czasu do czasu popełni błąd.
Jest jeden ważny niuans. Błędy muszą być sporadyczne. Jeśli są stałe, efekt Pratfall nie zadziała, a dana osoba straci swój urok.
Efekt Pratfalla i teoria porównań społecznych
Kiedy spotykamy kogoś, kto jest bystry, zdeterminowany i kompetentny, zwykle jesteśmy pod wrażeniem i czujemy do niego szacunek. Możemy nawet czuć się na niższej pozycji. Ale widok, jak ta osoba potyka się i popełnia błędy, wszystko zmienia. Widząc, jak ktoś wyjątkowy popełnia głupi błąd lub zachowuje się podobnie jak my, generuje poczucie bliskości i zaufania.
Efekt Pratfalla opiera się na teorii porównań społecznych. Zostało to zaproponowane przez Leona Festingera w 1954 roku. Twierdził on, że oceniamy siebie porównując się z innymi. Dlatego widok kogoś bardziej zdeterminowanego i kompetentnego od nas często wywołuje dyskomfort.
Odkrycie, że ta sama osoba popełnia błąd, rozlewa kawę lub potyka się podczas spaceru, budzi w nas empatię, ponieważ się z nią identyfikujemy. To wzmacnia naszą samoocenę i sprawia, że czujemy się dobrze. Uważamy, że jeśli ktoś z tak wieloma zaletami jest do nas w jakiś sposób podobny, to znaczy, że my też jesteśmy wyjątkowi.
Błądzić jest rzeczą ludzką
To prawda, że popełnianie błędów czyni nas ludźmi. Nic nie zbliża nas do siebie bardziej, niż odkrywanie, że wszyscy od czasu do czasu popełniamy błędy. Bez względu na to, jak genialni jesteśmy, nikt nie jest odporny na najgłupszy błąd, przypadkowy upadek i publiczną pomyłkę. Zjawisko to dostrzega nauka, media i najbardziej inteligentne umysły.
Jak wspomnieliśmy wcześniej, świat kina ma tendencję do przedstawiania przeciętnego naukowca jako bezmyślnego geniusza. Kogoś, kto przypala śniadanie z taką samą łatwością, z jaką ratuje świat. Efekt Pratfalla sprawia, że te postacie nas urzekają. Ale bądź ostrożny – inteligentni ludzie są świadomi tego zjawiska i mogą go wykorzystać, aby mieć większy wpływ.
To powiedziawszy, badania sugerują, że są wyjątki. Niektórzy twierdzą, że osoby o wyjątkowo wysokiej samoocenie i osoby o niskiej samoocenie nie patrzą przychylnie na błyskotliwą osobę, która popełnia błędy. Wolimy, żeby była ona nieomylna.
Wszystkie cytowane źródła zostały gruntownie przeanalizowane przez nasz zespół w celu zapewnienia ich jakości, wiarygodności, aktualności i ważności. Bibliografia tego artykułu została uznana za wiarygodną i dokładną pod względem naukowym lub akademickim.
- Aronson, E., Willerman, B., & Floyd, J. (1966). The effect of a pratfall on increasing interpersonal appeal. Psychonomic Science.
- Ein-Gar, D., Shiv, B., & Tormala, Z. L. (2012). When blemishing leads to blossoming: The positive effect of negative information. Journal of Consumer Research, 38(5), 846-859.
- Mettee, D. R., & Wilkins, P. C. (1972). When similarity” hurts”: Effects of perceived ability and a humorous blunder on interpersonal attractiveness. Journal of Personality and Social Psychology, 22(2), 246.
- Helmreich, R., Aronson, E., & LeFan, J. (1970). To err is humanizing sometimes: Effects of self-esteem, ability, and a pratfall on interpersonal attraction. Journal of Personality and Social Psychology, 16(2), 259.