Zaburzenia depresyjno-lękowe: przyczyny i terapia

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Francisco Pérez.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Zaburzenia depresyjno-lękowe są kontrowersyjnym zagadnieniem i nie wszystkie dostępne kategorie diagnostyczne je obejmują. Nie chodzi o to, że neguje się ich występowanie, jednak czasami uważa się je za problem depresji z wtórnymi cechami zaburzeń lękowych. Nie zaś jako spójne schorzenie.

W dzisiejszym artykule przyjrzymy się bliżej zagadnieniu jakim są zaburzenia depresyjno-lękowe.

Objawami zaburzeń depresyjno-lękowych są niepokój i depresja, ale żadna z tych objawów nie dominuje znacząco. Nie są one też na tyle intensywne, aby uzasadniać każdą diagnozę z osobna.

Tego rodzaju zaburzenie przejawia się mieszanką względnie łagodnych symptomów, które często obserwuje się w podstawowej opiece zdrowotnej i ich występowanie jest jeszcze bardziej powszechne u ogółu populacji.

Połączenie symptomów depresyjnych i lękowych wprowadza znaczące zmiany w funkcjonowaniu osoby nimi dotkniętej.

Jednakowoż osoby, które sprzeciwiają się tej diagnozie twierdzą, że jej dostępność zniechęca medyków do poświęcania czasu i badania kompletnej historii psychiatrycznej pacjenta. Dzięki niej mogliby właściwie odróżnić zaburzenia depresyjne od lękowych.

Kiedy diagnozuje się zaburzenia depresyjno-lękowe?

Aby je zdiagnozować konieczne jest występowanie objawów zaburzeń lękowych i lekkiej depresji. Dodatkowo konieczna jest obserwacja symptomów wegetatywnych takich jak dreszcze, palpitacje, suchość w ustach i ból brzucha.

Niektóre wstępne badania wskazały, że lekarze ogólni mają niską wrażliwość na objawy, jakie charakteryzują zaburzenia depresyjno-lękowe. Możliwe jest jednak, że brak rozpoznania tej dolegliwości wynika z braku odpowiednich kategorii diagnostycznych stosowanych wobec pacjentów.

Objawy charakteryzujące zaburzenia depresyjno-lękowe

Objawy kliniczne tego rodzaju zaburzeń są połączeniem symptomów zaburzeń lękowych i depresji.

Dodatkowo często występują objawy zwiększonej aktywności autonomicznego układu nerwowego, takie jak dyskomfort żołądkowo-jelitowy. Z tego powodu pacjenci często szukają pomocy w klinikach leczenia ambulatoryjnego.

Kryteria badawcze DSM-IV dla zaburzeń depresyjno-lękowych

Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych (DSM) proponuje zestaw kryteriów pomagających zidentyfikować to zaburzenie. Jak jednak wspomnieliśmy wcześniej, ma on służyć wyłącznie celom badawczym. Przyjrzyjmy się im bliżej:

Cechą konieczną tego rodzaju zaburzenia jest natarczywa i powracająca dysforia, która trwa co najmniej miesiąc. Temu stanowi towarzyszą co najmniej cztery inne objawy, trwające przez równie długi okres, z wymienionych poniżej:

• Problemy z koncentracją lub pamięcią, zaburzenia snu, zmęczenie lub brak sił.
• Silna drażliwość.
• Powracające i intensywne zmartwienia.
• Łatwość pojawiania się płaczu, poczucia bezsilności i bezużyteczności, pesymizm względem przyszłości oraz niska samoocena.
• Przesadna czujność, poczucie zagrożenia.

Te symptomy powodują istotny dyskomfort kliniczny lub zarzucenie społecznej, zawodowej lub innej istotnej dla codziennego życia aktywności.

Z drugiej strony zaburzenia depresyjno-lękowe nie powinny być diagnozowane, kiedy objawy wynikają z bezpośrednich przyczyn psychologicznych, działania leków lub innych chorób klinicznych. Podobnie jeśli w danym czasie pacjent spełnia kryteria silnych zaburzeń depresyjnych, depresji nerwicowej, zaburzeń lękowych lub zespołu lęku uogólnionego.

Diagnoza jest również niewłaściwa, jeśli kryteria innych zaburzeń lub stanów patologicznych są jednocześnie spełnione, nawet jeśli są w stanie remisji.

Ważne jest również upewnienie się, że zakres objawów nie może znaleźć lepszego uzasadnienia w innym zaburzeniu psychicznym. Większość wstępnych informacji o tym zaburzeniu pochodzi z klinik podstawowej opieki zdrowotnej, gdzie też wydają się częściej występować. Prawdopodobnie zaburzenie występuje częściej u pacjentów leczonych ambulatoryjnie.

Jaki jest wpływ zaburzeń depresyjno-lękowych?

Współwystępowanie silnych zaburzeń depresyjnych i zaburzeń lękowych jest bardzo powszechne. Dwie trzecie pacjentów z objawami depresji posiada też wyraźne objawy zaburzeń lękowych. Jedna trzecia spośród tych osób może spełniać kryteria diagnostyczne zespołu lęku napadowego.

Niektórzy badacze donoszą, że od 20 do 90% wszystkich pacjentów z zaburzeniami lękowymi przechodziło przez ostrą depresję. Te dane sugerują, iż współwystępowanie objawów depresji i zaburzeń lękowych, które nie spełniają kryteriów diagnostycznych zaburzeń lękowych, lub depresji jest bardzo powszechne.

Jak do tej pory nie ma jednak formalnych danych epidemiologicznych na temat zaburzeń depresyjno-lękowych. Niektórzy badacze oceniają, że występowanie tych zaburzeń u ogółu ludności wynosi 10%, chociaż w klinikach podstawowej opieki zdrowotnej odsetek sięga 50%. Bardziej zachowawcze badania wskazują na 1% ogółu ludności.

Co powoduje te zaburzenia?

Cztery kierunki badawcze wskazują, że objawy lęku i depresji powiązane są z określonymi przyczynami.

Po pierwsze wielu badaczy odkryło identyczne neuroendokrynne przyczyny zaburzeń depresyjnych i lękowych. Te obejmują zmniejszenie:

• odpowiedzi kortyzolu na hormon adrenokortykotropowy
• odpowiedzi hormonu wzrostu na klonidynę
• hormonu stymulującego tarczycę
• odpowiedzi prolaktyny na hormon uwalniający tyreotropinę

Po drugie, wielu badaczy zaprezentowało dane, które identyfikują nadczynność układu noradrenergicznego jako istotny czynnik powodujący depresję oraz zaburzenia lękowe u niektórych pacjentów.

W szczególności te badania wykazały, że pacjenci z zaburzeniami depresyjnymi lub lękowymi, którzy aktywnie doświadczają kryzysu niepokoju, charakteryzują się wysokimi stężeniami metabolitu noradrenaliny MHPG w moczu, osoczu i płynie mózgowo-rdzeniowym.

Podobnie jak w przypadku zaburzeń lękowych i depresyjnych, serotonina i GABA również mogą być przypisywane mieszanym zaburzeniom depresyjno-lękowym.

Po trzecie, wiele badań wykazało, że leki serotoninergiczne, takie jak fluoksetyna i klomipramina użyteczne są w leczeniu zarówno depresji, jak i zaburzeń lękowych.

Liczne badania rodzinne dostarczyły danych wskazujących, iż objawy lęku i depresji są przekazywane genetycznie, przynajmniej w niektórych rodzinach.

Tok dolegliwości i jej prognoza

Opierając się na obecnych informacjach klinicznych wydaje się, że na początku pacjenci mają to samo prawdopodobieństwo występowania dominujących objawów zaburzeń lękowych i objawów depresji, lub wystąpienia mieszanki objawów obu zaburzeń.

W trakcie trwania choroby objawy lękowe i depresyjne mogą zmieniać swoje nasilenie. Prognoza nie jest jeszcze znana.

Jednakże występujące osobno zaburzenia lękowe i depresja mogą stać się chroniczne, jeśli pacjent nie zostanie poddany odpowiedniej terapii psychologicznej.

Leczenie zaburzeń depresyjno-lękowych

Jako że nie istnieją rzetelne badania porównujące metody leczenia zaburzeń depresyjno-lękowych, specjaliści często stosują terapię w oparciu o występujące objawy, ich nasilenie oraz własne doświadczenie z innymi metodami terapii.

Podejście psychoterapeutyczne może być stosowane przez krótki okres, przykładowo terapia behawioralna oraz kognitywna. Wciąż jednak niektórzy terapeuci stosują mniej strukturalne podejście psychoterapeutyczne, takie jak terapia introspekcji.

Leki

Leczenie farmakologiczne stosowane w zaburzeniach depresyjno-lękowych zazwyczaj polega na stosowaniu leków przeciwdepresyjnych, przeciwlękowych, lub obu jednocześnie. Niektóre dane wskazują, że spośród leków anksjolitycznych wskazane jest stosowanie triazolobenzodiazepin (na przykład alprazolamu), ze względu na ich skuteczność w zwalczaniu depresji wynikającej z zaburzeń lękowych.

Substancje wpływające na receptor 5-HT, takie jak buspiron, również mogą być skuteczne. Pośród leków przeciwdepresyjnych i serotoninergicznych fluoksetyna może być bardzo skuteczne w leczeniu mieszanych zaburzeń depresyjno-lękowych.

Leczenie psychologiczne

W każdym przypadku wskazana metoda leczenia w obu typach tych schorzeń to psychoterapia kognitywno-behawioralna.

Z jednej strony chodzi przede wszystkim o zmniejszenie poziomu psychologicznej aktywności pacjenta. Osiąga się to za pomocą technik oddechowych (np. oddychanie diafragmatyczne) oraz relaksacyjnych (progresywne rozluźnianie mięśni, trening autogenny, medytacja mindfulness itp.).

Z drugiej strony konieczna jest poprawa nastroju pacjenta. Można to osiągnąć na różne sposoby. Terapia aktywacji behawioralnej może być bardzo skuteczna w tej kwestii.

Celem jest powrócenie pacjenta do poprzedniego poziomu aktywności. Aby to osiągnąć terapeuta zachęca ich do przyjemnych czynności, powrotu do starych pozytywnych nawyków lub stopniowego budowania nowych.

Po trzecie przydatny jest okres psychoedukacji. W tym czasie pacjent uzyskuje dogłębne wyjaśnienia tego co się z nim dzieje oraz dlaczego tak jest. Uczy się podstawowych zagadnień o charakterystyce zaburzeń lękowych i depresji, tak by mógł kategoryzować swoje doświadczenia.

Następnie konieczna może być zmiana niektórych przekonań lub wierzeń, które napędzają problem. Cel ten osiąga się za pomocą techniki restrukturyzacji poznawczej.

Jak widać mieszane zaburzenia depresyjno-lękowe nie mają określonej definicji w niektórych systemach diagnostycznych, jednak często napotyka się na nie w klinikach podstawowej opieki. Jest to dosyć powszechne zjawisko.

Jest to zaburzenie, które można leczyć. Jeśli jednak problem nie zostanie w porę rozwiązany, zaburzenie może stać się chroniczne.

Literatura:

Bobes García, J. (2001). Trastornos de ansiedad y trastornos depresivos en atención primaria. Barcelona, etc.: Masson.

Derogatis, L. R., & Wise, T. N. (1996). Trastornos depresivos y de ansiedad en asistencia primaria. Barcelona: Martinez Roca.

Miguel Tobal, J.J. (1990). La ansiedad. En J. Mayor y J.L. Pinillos (Eds.). Tratado de Psicología General. (Vol.3). Motivación y Emoción. Madrid: Alhambra.