Widzenie w pierwszych miesiącach życia, czyli co widzą dzieci

Od kiedy pojawia się percepcja? Od kiedy niemowlę postrzega kolory? Czy dzieci rozpoznają rysy twarzy? Jaka jest rola doświadczenia? A jakie są praktyczne zastosowania? Wszystkie te pytania zostaną omówione w tym artykule.

Mówiąc o przetwarzaniu informacji przez mózg niemowląt, zawsze poświęca się sporo czasu zmysłowi wzroku. Naukowców od dawna interesuje widzenie w pierwszych miesiącach życia. Wynika to z faktu, że w pierwszych miesiącach życia rozwijają się i dostosowują mechanizmy przetwarzania informacji wizualnych.

W badaniu Instytutu Maxa Plancka w trzynastu krajach zaobserwowano, że większość werbalizacji niemowląt powiązanych z pięcioma zmysłami powstaje właśnie pod wpływem bodźców wzrokowych. Jest to uderzające, ponieważ człowiek rodzi się z licznymi deficytami, które wpływają na widzenie w pierwszych miesiącach.

Zobaczmy więc, jakie wyglądają zdolności wzrokowe noworodka i jak zmienia się widzenie niemowląt w pierwszych miesiącach życia.

Widzenie w pierwszych miesiącach, czyli zdolności wzrokowe noworodka

Powinno być jasne, że w przypadku noworodków żaden z układów nerwowych zaangażowanych w zmysł wzroku nie jest jeszcze w pełni rozwinięty.

Obejmuje to tak ważne obszary oka, jak siatkówka czy jądro komórkowe.

Niemowlęta nie widzą pastelowych tonów

Dołek środkowy siatkówki oka, związany z widzeniem kolorów, jest bardzo słabo rozwinięty w momencie narodzin. Jednak w pierwszych miesiącach życia podlega bardzo silnym zmianom. Oznacza to, że noworodki mają bardzo małą wrażliwość na kontrast, którą uzyskuje się stopniowo w pierwszych miesiącach życia.

Dlatego po urodzeniu dzieci rozróżniają tylko czerwony, biały i czarny kolor. Po dwóch miesiącach mogą już rozpoznawać większość różnic, a po czterech lub pięciu miesiącach widzą wszystkie kolory.

To wyjaśnia zachowanie małych dzieci. Jeśli dziecku oferuje się kilka opcji zabawek (w czerwonym, pastelowym, różowym lub zielonym kolorze), zabawka, którą wybierze, będzie czerwona.

Niemowlę zawsze wybierze zabawkę w kolorze o większym kontraście. Jednak gdy to samo dziecko osiągnie wiek pięć miesięcy, bez wątpienia zainteresuje się zieloną zabawkę, ponieważ już zacznie rozróżniać ten kolor.

Dlatego tradycja używania pastelowych tonów i jasnych kolorów w pokojach dla noworodków jest niepraktyczna pod względem tego, co mogą dostrzec. Nie zobaczą tych kolorów od samego początku, dlatego zaleca się raczej czerwone, białe i czarne zabawki z żywymi kontrastami i kolorami.

Mięśnie oka, czyli dlaczego widzenie w pierwszych miesiącach jest podwójne?

Mięśnie proste umożliwiają ruch gałki ocznej, natomiast mięśnie rzęskowe odpowiadają za trzymanie soczewki. Gdy dziecko się rodzi są one jeszcze zbyt gładkie i sztywne. Mięśnie te wpływają na zdolność monitorowania i ruchy sakkadowe, czyli skokowe oka dziecka.

W miarę uelastyczniania tych mięśni w pierwszych miesiącach życia widzenie będzie się poprawiać. Zwykle ten proces zajmuje od dwóch do trzech miesięcy.

Ze względu na sztywność mięśni rzęskowych soczewka również nie działa w pełni. Soczewka jest odpowiedzialna za akomodację oka. Dlatego przez kilka miesięcy od urodzenia dzieci mają trudności z koncentracją wzroku na tym, co jest blisko i daleko.

Ponadto w pierwszych miesiącach życia dzieci mają podwójne widzenie. Również wiąże się to z tą małą elastycznością mięśni, która nie pozwala na widzenie obuoczne. Niemowlęta mają dwa pola widzenia, które się nie nakładają na siebie.

Czy dzieci dostrzegają szczegóły?

Ostrość wzroku to zdolność do dostrzegania szczegółów, która wiąże się rozdzielczością pola widzenia. Jeśli chodzi o widzenie w pierwszych miesiącach życia, noworodki widzą zaledwie trzydziestą część szczegółów, które jest w stanie uchwycić dorosły człowiek.

Poprawia się to po czterech miesiącach, aż do roku, kiedy czy niemowlęcia osiągną poziom dorosły rozdzielczości. Aby dzieci mogły zobaczyć więcej szczegółów, konieczne jest, aby położenie obiektu nie było ani zbyt dalekie, ani za bliskie. Optymalna odległość widzenia dzieci wynosi dwa metry.

Jak zatem dzieci w wieku jednego miesiąca mogą rozpoznać matkę lub ojca, jeśli ich ostrość widzenia jest znacznie niższa niż w wieku sześciu miesięcy lub roku? Tę niewiarygodną możliwość niemowlęta zawdzięczają szerokiej gamie zdolności zmysłów dziecka.

Człowiek odbiera bodźce z otoczenia w sposób multimodalny. To znaczy, że posługujemy się więcej niż jedną ścieżką sensoryczną. W optymalnej odległości informacje o ruchu, zapachu itd. łączą się, umożliwiając rozpoznanie obiektu poprzez integrację sensoryczną.

Jakie są preferencje dzieci?

Dzieci wolą patrzeć na to, co potrafią  rozróżnić. To ich ograniczenia skłaniają ich do wybierania takiej czy innej rzeczy. Kiedy dziecko się rodzi, zwykle skupia się na krawędziach, konturach lub kątach. Jest tak, ponieważ jest to część obiektu, która odznacza się kontrastem łatwym do uchwycenia.

Dlatego w pierwszych tygodniach życia dziecko nie będzie w stanie widzieć ani rozróżnić twarzy. Nawet nie skupi swojego wzroku na elementach, które znajdują się na środku twarzy. Natomiast będzie obserwować kontury tej twarzy. A następnie, już po miesiącu zaczyna patrzeć na oczy, usta lub podbródek.

Początkowo kryterium preferencji dziecka związane jest więc z widocznością samego obiektu czy przedmiotu. Jego preferencje będą zależeć od swoistych i wyjątkowych właściwości danego obiektu. W drugim miesiącu kryterium preferencji zaczyna się wiązać z doświadczeniem.

Dziecko będzie patrzeć na coś w zależności od znaczenia obiektu. System poznawczy rozwija się i może już określić, czy bodziec jest nowy i interesujący.

Postrzeganie obiektów jako bytów oddzielonych od innych

Istnieje kolejna funkcją, która nie jest w pełni rozwinięta u noworodka a która wpływa na widzenie w pierwszych miesiącach życia. Chodzi o zdolność do oddzielania powierzchni, obiektu i tła. Ta zdolność pozwala nam zrozumieć otaczający nas świat takim, jaki jest. Służy również do rozpoznawania innych istot żywych.

Przed upływem pięciu miesięcy dziecko nie jest w stanie odróżnić przedmiotów od powierzchni i tła. Oznacza to, że jeśli niemowlę spojrzy na wazon, a za nim znajduje się ściana, wierzy, że obydwa przedmioty tworzą jedno.

Począwszy od piątego miesiąca może je już rozróżniać, jeśli są wystarczająco oddzielone. Ruch wydatnie pomaga dokonać tego rozróżnienia. Jeśli jednak obiekty są statyczne i pozostają w bezruchu, dziecko ich nie rozróżni, a przynajmniej nie przed upływem pięciu miesięcy.

Jeśli natomiast chodzi o przedmioty, które znajdują się na tej samej powierzchni, do czterech miesięcy dziecko nie będzie wiedziało, że chodzi o dwa różne przedmioty. I nie ma znaczenia, czy mają dwa różne kolory. Liczy się zasada ciągłości, zasada połączonych powierzchni i zasada wspólnego ruchu. Formy na ogół nie mają dla nich żadnego znaczenia.

Widzenie twarzy w pierwszych miesiącach życia: czy dzieci rzeczywiście na nas patrzą?

W pierwszym miesiącu życia, jak wspomniano powyżej, dzieci zaczynają zaglądać w twarze ludzi. Od drugiego miesiąca następuje duży postęp i stają się ekspertami. Po dwóch miesiącach osiągają już wysoki stopień rozpoznawania rysów twarzy. Dzieci interesują się twarzą bardziej niż jakimkolwiek innym bodźcem i zaczynają okazywać preferencje dla znajomych twarzy.

Po sześciu miesiącach potrafią już rozpoznawać twarz nawet pomimo różnic w wyrazie twarzy, a nawet niezależnie od tego czy widzą ją z przodu lub z profilu. Kategoryzują już według płci, różnicują ekspresje emocjonalne i inaczej reagują na atrakcyjne i nieatrakcyjne twarze.

Wzrok jest prawdopodobnie głównym czynnikiem i narzędziem rozwoju percepcji u niemowląt. Zmiany, których doświadczają w pierwszym roku życia, można uznać za ogromne. Widzenie to zmysł, który między innymi pozwala niemowlętom rozwijać się w relacji z otaczającym je światem i stopniowo go poznawać.