Mózg moralny: neuronalna podstawa etyki i ludzkich wartości

Neuronaukowcy odkryli obwody mózgowe, które tworzą mózg moralny. Mechanizmy te umożliwiają nam prowadzenie zachowań altruistycznych i prospołecznych, które często można zaobserwować nawet u bardzo małych dzieci.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 17 listopada, 2022

Motywacja, aby komuś pomóc, mieć minimalne poczucie tego, co jest dobre, a co złe, starać się nie krzywdzić innych i mieć podstawowe poczucie sprawiedliwości i uczciwości. Wszystkie te idee, a także wiele innych, stanowiłyby część terminu, którego naukowcy używają obecnie dość często: mózg moralny.

Co więcej, naukowcy już zmapowali obwody mózgu, które pozwalają nam podejmować decyzje moralne i etyczne.

Czy to oznacza, że nasz mózg jest już „wyposażony” w mniejszym lub większym stopniu w moralny kompas? Jest to aspekt, którym do niedawna zajmowała się filozofia. Dla różnych autorów zasady etyczne i moralne miały swoje źródło w religii, edukacji i wpływie naszych kontekstów społecznych.

Jednak inne wybitne postacie, takie jak szkocki filozof David Hume, twierdziły w swoim czasie, że ludzkie emocje dyktują nasze zachowanie. Charles Darwin w swojej pracy The Descent of Man również wyjaśnił coś tak decydującego, jak ważnego. Według niego każde zwierzę obdarzone instynktami społecznymi ma minimalne poczucie sumienia moralnego.

Idee tych ludzi stanowiły podstawę psychologii moralnej. W ciągu ostatniej dekady eksperci przeprowadzili wiele badań. W rezultacie mówią, że te fakty są rzeczywiście prawdziwe. Twierdzą, że wrażliwość moralna jest wynikiem naszej ewolucji. Dlatego wszystkie mechanizmy poznawcze, emocjonalne i motywacyjne, które posiadamy, zachęcają nas do podejmowania działań kooperacyjnych, prospołecznych i altruistycznych.

Wszystko to pomaga nam zapewnić przetrwanie jako gatunkowi. Chociaż, jak dobrze wiemy, nie wszyscy praktykujemy moralność i etykę w ten sam sposób.

Czym jest mózg moralny?

Frans de Waal, psycholog, prymatolog i etolog, wyjaśnił coś bardzo ważnego w swojej książce Primates and Philosophers: How Morality Evolved. Powiedział, że fundamenty moralnego zachowania (jak słusznie zauważył Darwin) pojawiają się w każdym zwierzęciu z zachowaniem społecznym. Widzimy je u małp człekokształtnych, a zatem także u naszych przodków.

Badania empiryczne również rzucają światło na ten sam obszar. Neurolog Alvaro Pascual Leone prowadził bardzo interesujące badanie. Pokazał w nim, że mózg moralny opiera się na bardzo złożonym fundamencie neurologicznym. Można to jednak zidentyfikować za pomocą rezonansów magnetycznych.

Wszystko to pokazało, że wrażliwość moralna byłaby zatem wrodzona w istotach ludzkich i jako rezultat naszej ewolucji.

Przyjrzyjmy się pomysłowi równie ilustracyjnemu, co uderzającemu. Psycholog Paul Bloom przeprowadził szczegółowe badania, które opisał w swojej książce Just Babies: The Origins of Good and Evil. W tej pracy (niezbędnej dla każdego, kto chce zagłębić się w zagadnienie mózgu moralnego) odkrywamy, jak dzieci wykazują zachowania prospołeczne i altruistyczne już w pierwszym roku życia.

Zobaczmy więcej.

Moralność jest (prawie zawsze) naturalną reakcją człowieka

Oczywiście są wyjątki od tego stwierdzenia. Teoria mózgu moralnego pokazuje nam, że rzeczywiście zdarzają się przypadki, w których idea, że poczucie etyki, szacunku i wyraźnego rozróżnienia dobra i zła jest wrodzone w każdym człowieku, nie jest spełniona. Wiemy na przykład, że istnieje gen psychopatyczny. Wiemy również, że niektóre demencje czołowo-skroniowe lub urazy mogą sprawić, że ktoś zachowa się w sposób amoralny.

Badanie neuroanatomiczne przeprowadzone przez dr Pascuala Leone ujawniło, co następuje:

• Mózg moralny składa się z sieci neuronowej, która integruje różne struktury mózgu. Należą do nich płat czołowy, płat ciemieniowy, wyspa i struktury podkorowe.
• Obszary te ułatwiają i kształtują to, co rozumiemy jako teorię umysłu (dzięki temu możemy przypisywać myśli i intencje innym ludziom).

Podobnie obszary te promują empatię i zachowania społeczne, pomagają nam zrozumieć zagrożenia własne i innych oraz pozwalają nam analizować rzeczywistość ze społecznego, emocjonalnego i moralnego punktu widzenia. Ponadto ułatwiają nam też zapanowanie nad naszymi instynktami i myślenie o konsekwencjach określonych działań.

Oksytocyna jako klucz do moralnego mózgu

Patricia Churchland, neurofilozofka, jest autorką książki Braintrust: What Neuroscience Tells Us about Morality. Ta praca jest niewątpliwie niezbędna, abyśmy mogli zrozumieć wiele z tej teorii, która znajduje coraz większe poparcie empiryczne. Dzięki jej badaniom rozumiemy znaczenie, jakie ma to dla wielu gatunków o zachowaniach społecznych. Mówimy tu o takich aspektach jak współpraca, bronienie słabszych, opieka nad dziećmi, opieka nad rodziną i wiele innych.

Nasz mózg ewoluował, aby zrozumieć, że wykluczenie, podobnie jak agresja, nie jest odpowiednim zachowaniem. Nie przynoszą nam żadnych korzyści. Ogromna większość z nas przychodzi na świat, wiedząc, że przemoc i izolacja nie są dobre ani dla nas, ani dla innych. Wiemy to, ponieważ istnieje podstawowa cząsteczka, która nie tylko nam to mówi, ale także zachęca do praktykowania pozytywnych zachowań społecznych.

Mówimy tutaj o oksytocynie. Jest to również cząsteczka, która kieruje moralnym mózgiem. To element, który buduje zaufanie, uwagę, troskę, uczucie i znaczenie więzi społecznych. Czas zastanowić się nad tą rzeczywistością i zrozumieć, że współpraca, szacunek i altruizm przynoszą godność nam jako istotom ludzkim.

W istocie są one absolutnie niezbędne do życia człowieka.