Zaburzenia rytmu okołodobowego - czy masz któreś z nich?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Francisco Pérez.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Czy wiesz, czym są zaburzenia rytmu okołodobowego? Nie martw się, wyjaśnimy to tutaj. Z pewnością cierpiałeś na bezsenność co najmniej raz w swoim życiu. Jest to coś, na co cierpi wiele ludzi.

Są chwile, kiedy trudno jest Ci zasnąć. Idziesz do łóżka, ale kończysz tylko miotając i przewracając się z boku na bok, a sen po prostu nie przychodzi. Innym razem budzisz się wcześniej niż chciałeś i już nie możesz zasnąć. To są właśnie przykłady bezsenności.

Może to wynikać z różnych czynników. W większości przypadków jest to efekt złych nawyków higieny snu (oglądanie telewizji tuż przed snem, sięganie po środki pobudzające tuż przed pójściem spać…) Innym razem może to być spowodowane nadmierną aktywnością systemu nerwowego.

Jednak zaburzenia rytmu okołodobowego charakteryzują się przerwami w dobowym rytmie snu. Rytm dobowy jest nazwą nadaną “zegarowi biologicznemu”, który reguluje (w przybliżeniu) 24-godzinny cykl procesów zwierzęcych i biologicznych.

Czym są rytmy okołodobowe?

Rytmy okołodobowe są wewnętrznymi rytmami biologicznymi, które mają charakter okresowy. Dzieje się to w odstępach 24-godzinnych. Rytmy te opierają się na codziennej rotacji Ziemi wokół Słońca (cykl dzień-noc). Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa “circa”, co oznacza “w przybliżeniu” i “dian”, co oznacza “dzień”. Tak więc rytm dobowy oznacza “w przybliżeniu jeden dzień”. W przypadku ssaków najważniejszym rytmem okołodobowym jest cykl snu i czuwania.

Rytmy okołodobowe występują nie tylko u ludzi. Prawie wszystkie formy życia, w tym rośliny, muchy, ryby, bakterie itd. również posiadają rytmy okołodobowe. Każdy proces związany z naturalnym trybem snu działa zgodnie z rytmami dobowymi. Jako istoty ludzkie jesteśmy zaprojektowani, aby mieć naturalny cykl snu, który jest w harmonii z naszym cyklem czuwania. W ten sposób możemy spać w nocy i nie zasypiać w ciągu dnia.

Rytmy okołodobowe są ważne nie tylko do ustalenia wzorców spania i jedzenia zwierząt. Są także najważniejsze dla całej aktywności hormonalnej, regeneracji komórek i między innymi aktywności mózgu.

Nasz zegar biologiczny

Różni badacze doszli do wniosku, że musi istnieć struktura w naszym ciele, która jest odpowiedzialna za ustanowienie naszych rytmów okołodobowych.

W rzeczywistości ta struktura istnieje i nazywa się ją jądrem nadskrzyżowaniowym. Znajdujemy jądro nadskrzyżowaniowe w podwzgórzu w mózgu. Jest położone tuż za naszymi oczami. Ten region jest odpowiedzialny za to, abyśmy spali w nocy a nie w ciągu dnia.

Zaburzenia rytmu okołodobowego

Jeśli śpisz lub budzisz się kilka godzin później lub wcześniej niż powinieneś, to niekoniecznie oznacza to, że masz problem. Może to jednak stanowić problem, gdy nie jesteś w stanie się obudzić lub nie możesz nie zasnąć podczas pracy.

Jeśli tak jest, wtedy twój plan snu staje się problemem i możesz zostać zdiagnozowany z zaburzeniami rytmu okołodobowego.

Kryteria diagnostyczne

Zaburzenia snu związane z rytmem okołodobowym wykazują niektóre z następujących objawów:

• Ciągłe lub powtarzające się zakłócenia snu. Schemat spowodowany zmianą w systemie okołodobowym lub nieprawidłowość między rytmem okołodobowym a endogennym rytmem okołodobowym i konieczną synchronizacją spania i czuwania. Może to być związane ze środowiskiem fizycznym danej osoby lub jej harmonogramem społecznym lub zawodowym.
• Przerwanie snu prowadzi do nadmiernej senności, bezsenności, lub obu.
• Zmiana snu powoduje istotne klinicznie problemy lub pogorszenie warunków społecznych, zawodowych lub innych ważnych obszarów, w których dana osoba odgrywa aktywną rolę.

Jakie są rodzaje zaburzeń rytmu okołodobowego?

Istnieje kilka rodzajów zaburzeń rytmu okołodobowego, zgodnie z podręcznikiem diagnostyki i statystyki zaburzeń psychicznych (DSM-5):

• Zespół opóźnionej fazy snu
• Zaburzenie zaawansowanej fazy snu
• Nieregularne cykle snu i czuwania
• Nie 24-godzinne cykle snu i czuwania
• Powiązane z pracą zmianową
• Nieokreślone

Zespół opóźnionej fazy snu

Jest to sytuacja, gdy czas snu jest opóźniony (na ogół ponad dwie godziny) w porównaniu do pożądanego harmonogramu snu i budzenia się. Powoduje to bezsenność i nadmierną senność.

Kiedy mogą ustanowić swój własny harmonogram snu, osoby z opóźnioną fazą snu mogą mieć normalną jakość snu i czas jego trwania, odpowiedni dla swojego wieku. Mogą jednak mieć takie objawy, jak bezsenność podczas snu, trudności w budzeniu się rano i nadmierna senność na początku dnia.

Objawy te zazwyczaj zaczynają się w wieku młodzieńczym lub we wczesnej dorosłości. Mogą one trwać kilka miesięcy lub lat, zanim zostaną zdiagnozowane. Może to stać się mniej poważne z wiekiem, a objawy często pojawiają się ponownie. Zmiana w harmonogramach szkolnych lub pracy, która wymaga przebudzenia wcześniej niż zwykle, może pogorszyć sytuację.

Zaburzenie zaawansowanej fazy snu

To zdarza się, gdy czasy czuwania są kilka godzin wcześniejsze niż pożądane lub porównane do czasów standardowych. Jest zdiagnozowana, gdy w przeszłości występuje spanie w zaawansowanym harmonogramie (zwykle ponad 2 godziny) w porównaniu do czasu przeznaczonego na sen i przebudzenie.

Objawami mogą być: wczesne budzenie się i nadmierna senność w ciągu dnia. Kiedy osoba z tym zaburzeniem może stworzyć swój własny harmonogram snu, ich jakość i czas snu są normalne dla ich wieku. Zaburzenia zaawansowanej fazy snu mogą być dokumentowane poprzez wzorce rodzinne. W przypadku osób z tego rodzaju zaburzeniami, może być to dziedziczone.

Zwykle zaczyna się w późnej dorosłości i może być trwałe, trwając ponad 3 miesiące.

Nieregularne cykle snu i czuwania

Osoba o nieregularnych cyklach snu i czuwania zwykle posiada historię bezsenności w nocy (podczas normalnego snu) i nadmierną senność (drzemki) w ciągu dnia. Charakteryzuje się brakiem rozpoznawalnych cyklicznych rytmów czuwania. Nie ma głównego czasu snu, a sen jest podzielony na co najmniej trzy okresy w ciągu 24 godzin w ciągu dnia.

Nie 24-godzinne cykle snu i czuwania

Diagnozowanie tego typu zaburzeń opiera się głównie na historii objawów bezsenności lub nadmiernej senności z powodu nieprawidłowej synchronizacji między 24-godzinnym cyklem ciemnego światła a rytmem okołodobowym. Ludzie z tym zaburzeniem mają okresy bezsenności, nadmiernej senności lub oba. Na przemian występują okresy z objawami i bez objawów.

Jest to bardziej powszechne u osób niewidomych lub słabowidzących, ponieważ mają one mniejszą percepcję światła. Osoby z tym zaburzeniem, które mają dobry wzrok, mogą również spać przez dłuższy czas.

Powiązane z pracą zmianową

Osoby z tym zaburzeniem mają regularny harmonogram pracy poza normalnym harmonogramem “od dziewiątej do piątej” (zwłaszcza nocne zmiany).

Najbardziej oczywistymi objawami są nadmierna senność w pracy i problemy ze snem w domu. Objawy te znikają, gdy osoba powraca do normalnego czasu pracy. Z drugiej strony osoby podróżujące w różnych strefach czasowych często mają podobne objawy.

Jeśli masz jakiekolwiek zaburzenia rytmu okołodobowego, zalecamy przywrócenie “normalnych” nawyków snu tak szybko, jak to możliwe. Może to dla Ciebie trudne lub nie możesz zrobić tego samemu, w takim przypadku zalecamy, abyś skorzystał z pomocy psychologa, który pomoże Ci rozwiązać problem.