Starsze rodzeństwo bardziej cierpi z powodu konfliktów rodzicielskich

Często, gdy rodzice toczą własne bitwy i relacje rodzinne się rozpadają, starsze rodzeństwo musi wziąć na siebie odpowiedzialność za opiekę nad młodszymi braćmi i siostrami. W rezultacie noszą buty, które są dla nich za duże i w których nie są w stanie zajść zbyt daleko.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 26 lutego, 2023

Czy jesteś najstarszym z rodzeństwa? Jeśli tak, być może na jakimś etapie życia rola ta wydawała Ci się niewygodna. To dlatego, że bycie najstarszym z rodzeństwa często oznacza, że musisz szybciej dorosnąć i być może wziąć na siebie obowiązki wcześniej, niż powinieneś. Może nawet być tak, że rozwinąłeś bardziej autorytatywną osobowość lub próbujesz pomóc każdemu w Twoim otoczeniu. Starsze rodzeństwo rzeczywiście kształtuje swoją osobowość na bazie doświadczeń z dzieciństwa.

Oczywiście od tej sytuacji są wyjątki. Jednak w dynamice rodziny, w której występuje starsze rodzeństwo oraz młodsze dzieci, każde z nich zajmuje konkretne miejsce w ramach relacji rodzinnych. To warunkuje te osoby na wiele różnych sposobów. W rzeczywistości to, co dzieje się w dzieciństwie i okresie dojrzewania, ostatecznie kształtuje naszą osobowość na całe życie.

Jednym z faktów, o których warto wspomnieć, jest to, że kiedy rodzice nie są dostępni, to starsze rodzeństwo ma tendencję do przejmowania ochronnej roli w stosunku do swoich młodszych braci i sióstr. W rodzinach, które są zdominowane przez złe traktowanie lub nieporozumienia między rodzicami, starsze rodzeństwo jest zmuszane do szybszego dojrzewania.

Starsze rodzeństwo w wirze kryzysów rodzicielskich

Kolejność urodzenia nie determinuje osobowości. W większym stopniu wpływa na to kontekst społeczny, który nas otacza. Jest tak na przykład, gdy dwunastoletnie, trzynastoletnie czy czternastoletnie dziecko musi przejąć rolę niedostępnych rodziców dla młodszego rodzeństwa.

Jesteśmy uwarunkowani przez środowisko, w którym dorastamy oraz dynamikę naszych opiekunów. Z kolei w tym procesie rozwoju i wyłaniania się charakteru kluczowa jest także interakcja z rodzeństwem.

Badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Purdue wykazuje, że relacje nawiązane między rodzeństwem mogą sprzyjać społecznemu uczeniu się oraz wpływać na styl przywiązania i wiele cech osobowości u dzieci. Rzeczywiście, wydaje się, że liczby te są równie decydujące, jak nasi rodzice. W rzeczywistości czasami stają się nawet podstawą w budowaniu i ochronie naszego dobrego samopoczucia oraz zdrowia psychicznego.

Sytuacje takie często występują w rodzinach dysfunkcyjnych. Kiedy dochodzi do konfliktu między rodzicami, najbardziej dotyka to starsze rodzeństwo. Z reguły pełni ono rolę mediatorów między rodzicami lub opiekunami rodzeństwa.

Starsze rodzeństwo i efekt buforowania

Często przyjmuje się za pewnik, że gdy istnieje konflikt między rodzicami, zwykle występuje również konflikt między rodzeństwem. Jednak nie zawsze tak jest.

Rodzice działają jako model społeczny, który dzieci mają tendencję do naśladowania. Dynamika zdominowana przez spory, krzyki i wyrzuty generuje chaotyczną i niepewną atmosferę. Efekt „buforowania” sprawia, że figura starszego rodzeństwa może zmienić wszystko. Oznacza to, że gdy rodziców nie ma lub są oni niedostępni, to rodzeństwo przejmuje rolę dorosłego. Staje się emocjonalnym i fizycznym wsparciem swoich młodszych braci i sióstr. W efekcie przejmuje kontrolę, dając rodzeństwu bezpieczeństwo i stają się głównym źródłem ważnego i pozytywnego przywiązania.

Starsze rodzeństwo i bagaż emocjonalny

Badanie przeprowadzone przez University of Edinburgh (Wielka Brytania) w 2017 roku wykazało, że starsze rodzeństwo ma średnio wyższy wskaźnik IQ niż młodsze dzieci w rodzinie. Wynika to z faktu, że ci młodzi ludzie otrzymują więcej stymulacji, uwagi i wsparcia niż młodsze rodzeństwo, które przychodzi na świat później.

Co zatem dzieje się w domach, w których opiekunowie są niedostępni lub niosą ze sobą pewną ilość konfliktów? W takich sytuacjach dzieci są zmuszane do szybkiego dorastania i podejmowania zadań i obowiązków, które do nich nie należą. Są to dzieci, które posiadają większą dojrzałość w zakresie inteligencji emocjonalnej. Ponadto często są zmuszane do mediacji w problemach rodziców.

Nie tylko spoczywa na nich obowiązek opieki nad młodszym rodzeństwem, ale często muszą także pełnić rolę opiekunów własnych rodziców. Nie ma dowodów potwierdzających, czy to podnosi ich IQ. Jednak często niosą one ciężar emocjonalny, który ostatecznie jest traumatyczny i przynosi efekt przeciwny do zamierzonego.

Rany spowodowane przejmowaniem roli rodziców

Parentyfikacja to termin ukuty przez psychiatrę Ivána Böszörményi-Nagy. Określa te sytuacje, w których dziecko przyjmuje rolę dorosłego, zastępując w ten sposób własnych rodziców. Fakt, że starsze rodzeństwo musi być opiekunem młodszego rodzeństwa i rodziców, jest formą psychicznego znęcania się.

Rzeczywiście, wielu z tych, którzy byli w takiej sytuacji, wie, że nie zawsze czyni ich to silniejszymi. Często niesie ze sobą jedynie rany emocjonalne. Oczywiście każdy przypadek jest inny. Niemniej jednak z reguły wiąże się to z utratą dzieciństwa i wypaczeniem tożsamości. W efekcie, będąc postacią, która zapewnia wsparcie, bezpieczeństwo i miłość swoim bliskim, starsze rodzeństwo dorasta nie korzystając z tego rodzaju opieki.

Dlatego często starsze rodzeństwo nosi w sobie blizny po traumie. Ma też liczne niezaspokojone potrzeby. Nikt tak naprawdę nie powinien być pozbawiany własnego dzieciństwa, podejmując się zadań, które mu nie odpowiadają. Dzieciństwo to okres jedyny w swoim rodzaju, a dzieci należy kochać bezwarunkowo i za wszelką cenę.