Patologiczny żal u dzieci: jak rozpoznać i pomóc dziecku

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Bernardo Peña Herrera.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Czym jest patologiczny żal u dzieci i jak się objawia? Dlaczego dzieci przez to przechodzą i jak można im pomóc? W tym artykule postaramy się odpowiedzieć na te pytania.

Żal wiąże się z zaakceptowaniem i dostosowaniem do straty (ukochanej osoby, przedmiotu lub sytuacji). To trudne dla każdej osoby. My, jako dorośli, prawdopodobnie doświadczyliśmy tego przynajmniej raz lub dwa razy i zdajemy sobie sprawę, jak trudno to jest, nie mówiąc już o dzieciach. Żal jest szczególnie trudny dla dzieci, ponieważ są bardziej wrażliwe na zmiany i straty niż przeciętny dorosły.

Mając to na uwadze, patologiczny żal u dzieci objawia się jako zespół nieprzystosowawczy, który może mieć poważne konsekwencje dla ich ogólnego rozwoju i samopoczucia.

Patologiczny smutek u dzieci: co to jest i jak się objawia

Ośmielimy się powiedzieć, że większość z nas, jeśli nie wszyscy, doświadczyła utraty bliskiej osoby. Nawet jeśli Ciebie to nie spotkało, powszechnie wiadomo, że jest to bardzo bolesne.

Jednak w przypadku dzieci reakcja zależy głównie od ich dojrzałości. W wieku pięciu lub sześciu lat dzieci zaczynają rozumieć, czym jest śmierć. Kiedy osiągają dziewięć lub dziesięć lat, rozumieją to już naprawdę dobrze.

Zasadniczo starsze dzieci rozumieją, że śmierć jest procesem nieodwracalnym, że osoba zmarła nigdy nie wróci i że wcześniej czy później będą musiały dostosować swój świat.

Oto niektóre z charakterystycznych symptomów, jakimi objawia się patologiczny żal u dzieci:

• Intensywny smutek.
• Nieustanny płacz.
• Drażliwość lub agresywność.
• Myśli o śmierci.
• Odmowa i niemożność zaakceptowania śmierci lub złość jako reakcja na nią.
• Intensywna melancholia i smutek.
• Poczucie pustki.
• Uczucie samotności.
• Troska o zmarłego.
• Anhedonia (stan oszołomienia lub długotrwały szok emocjonalny).
• Trudności w komunikowaniu się z innymi.
• Intensywne reakcje emocjonalne na wspomnienie o zmarłym.
• Zaburzenia psychosomatyczne.
• Unikanie miejsc, ludzi lub rzeczy związanych ze śmiercią i samą śmiercią.

W rezultacie objawy te zakłócają normalne funkcjonowanie dziecka, powodując istotne problemy na tle edukacyjnym, społecznym i rodzinnym.

Rodzaje żalu patologicznego u dzieci i dorosłych

Horowitz i in. (2003) zidentyfikowali cztery rodzaje cierpienia patologicznego u dzieci i dorosłych:

• Chroniczny żal: ból po utracie jest nadal intensywny po roku w przypadku dorosłych i sześciu miesięcy w przypadku dzieci. Osoba ma trudności z przystosowaniem się do nowego życia bez ukochanej osoby.
• Odroczony żal: po stracie osoba przejawia tylko niektóre emocje. Jednak po pewnym czasie doświadcza silnych emocji.
• Przesadny żal: osoba czuje się tak przytłoczona bólem, że może nawet uciekać się do agresywnego zachowania i samookaleczenia. Ponadto może to prowadzić do innych zaburzeń psychicznych.
• Zamaskowany żal: osoba ma problemy fizyczne i emocjonalne, które mogą prowadzić do innych problemów. Jednak nie zdaje sobie sprawy, że takie problemy wynikają z żalu.

Normalny żal a patologiczny żal u dzieci

Normalny proces żałoby jest rozumiany jako ten ważny etap, podczas którego osoba:

• Reaguje na stratę.
• Rozumie, co oznacza strata.
• Dostosowuje swoje życie bez ukochanej osoby.
• Akceptuje stratę.
• Wspomnienie o ukochanej osobie nie powoduje znaczących reakcji emocjonalnych.

Jak długo powinien trwać ten proces? Naukowcy i specjaliści od zdrowia psychicznego zgodzili się ustalić kryterium dostosowania, a nie kryterium czasowe. Zgodzili się również, że normalny żal nie przeszkadza życiu jednostki.

Jednak patologiczny żal u dzieci, który trwa co najmniej 6 miesięcy, jest dużo bardziej złożony. Charakteryzują go przede wszystkim następujące objawy:

• Bardziej intensywny i długotrwały żal.
• Prowadzi do nieodpowiedniego zachowania, które ostatecznie utrudnia lub ogranicza życie dziecka.
• Może wpływać na emocje dziecka, poczucie własnej wartości i tożsamość.

Kontrowersje związane z patologicznym żalem u dzieci

Niektórzy specjaliści od zdrowia psychicznego i naukowcy odrzucają tę kategorię diagnostyczną w DSM-5. Powodem tego jest to, że wierzą, że każda osoba przetwarza, interpretuje i wyraża swoje emocje na swój własny sposób.

Dlatego, dla tych psychologów, lekarzy i psychiatrów, włączenie patologicznego smutku jako zaburzenia psychopatologicznego byłoby niczym więcej, jak wmawianiem choroby psychicznej jednostce, gdy w rzeczywistości jest ona po prostu wrażliwa na stratę.

Z drugiej strony inni specjaliści zgadzają się na dodanie patologicznego żalu u dzieci do DSM-5, aby uzyskać więcej informacji na temat jego szczególnych objawów i symptomów. Uważają, że ważne jest, aby zrozumieć jego obraz kliniczny, przebieg i występowanie, aby uniknąć dezinformacji, podnieść świadomość na ten temat oraz zwiększyć skutecznego jego leczenia.

Niektóre zalecenia dotyczące patologicznego żalu u dzieci

Obecnie istnieją skuteczne metody leczenia psychologicznego dające pozytywne rezultaty w przypadkach patologicznego żalu u dzieci i dorosłych. Aby podjąć leczenie, pierwszą rzeczą, którą należy zrobić, jest skontaktowanie się z psychologiem.

Jednak chcielibyśmy również podzielić się z innymi zaleceniami, które mogą pomóc złagodzić patologiczny żal u dzieci:

• Porozmawiaj z dzieckiem i odpowiedz na jego pytania i wątpliwości.
• Pozwól dziecku swobodnie wyrażać swoje uczucia i myśli.
• Upewnij się, że dziecko ma odpowiednie informacje na temat śmierci i że wie, jak będzie wyglądało jego życie, teraz gdy ukochana osoba odeszła.
• Zachowaj też wystarczającą uwagę, aby odpowiedzieć na każde pytanie dziecka. Daj mu znać, że może na Ciebie liczyć w kwestii wszelkich obaw i niepewności, jakie mogą je trapić.
• Okaż wyrozumiałość i cierpliwość wobec dziecka.
• Przez cały czas okazuj dziecku zaufanie i uczucie.

Bez względu na to, czy chodzi o patologiczny żal u dzieci czy o „zwykły” żal, poradzenie sobie z nim nigdy nie jest łatwe. Ważne jest, aby umieć wspierać osoby, które przeżywają stratę. Zamiast ich osądzać, należy zapewnić ich, że nie są sami i że ich uczucia są bardzo ważne. Wszystko to pomoże im przejść proces adaptacji do nowej rzeczywistości.