Herbert Spencer: biografia i prace tego znanego naukowca

Herbert Spencer jest jednym z ojców dziedziny nauki określanej mianem darwinizmu społecznego. Dowiedz się czegoś więcej o życiu i twórczości tego kontrowersyjnego autora dzięki lekturze naszego dzisiejszego artykułu!

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Bernardo Peña Herrera.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Herbert Spencer był bez cienia wątpliwości jednym z największych myślicieli swoich czasów. Ten żyjący w epoce wiktoriańskiej angielski filozof, psycholog, socjolog i ekspert z dziedziny prawa naturalnego był największym ówczesnym liderem darwinizmu społecznego i ruchu pozytywistycznego swoich czasów.

Mało kto zdaje sobie sprawę, że to właśnie Herbert Spencer zastosował prawa ewolucyjne do pozornie zupełnie niezwiązanych z nimi dziedzin takich jak filozofia i nauki społeczne. Ale jego darwinowskie idee usprawiedliwiały jednocześnie dominację niektórych ludzi nad resztą, a także zwierzchnictwo jednej rasy ludzkiej nad pozostałymi rasami.

Te koncepcje i pomysły zaproponowane przez Herberta Spencera zostały naprawdę dobrze przyjęte w świecie kultury Zachodu w XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku. Najlepszym tego dowodem jest ogromna popularność jego pracy i publikacji. Herbert Spencer zdołał nawet zwrócić uwagę wielu myślicieli z bardzo różnych dziedzin nauki na swoje idee i opracowania.

Niektórzy równie znani autorzy i naukowcy przejawiali też wyraźną skłonność do brania udziału w licznych debatach na temat koncepcji Herberta Spencera. Wielkie nazwiska świata ówczesnej nauki, takie jak Émile Durkheim, George Edward Moore lub Thomas Hill Green często kojarzyły się ze Spencerem właśnie dzięki licznym polemikom i poszerzaniu teorii Spencera.

Ogólnie rzecz biorąc ten angielski naukowiec bez wątpienia był postacią bardzo płodną i jednocześnie kontrowersyjną.

Herbert Spencer i jego skrócona biografia

Dziś wiemy na pewno, że Herbert Spencer jest jednym z ojców dziedziny nauki określanej mianem darwinizmu społecznego. Dowiedz się czegoś więcej o życiu i twórczości tego kontrowersyjnego autora dzięki lekturze naszego dzisiejszego artykułu!

Pierwsze lata życia i edukacja

Herbert Spencer urodził się w 1820 roku w angielskiej miejscowości Derby, w hrabstwie ceremonialnym Derbyshire, nad rzeką Derwent. Zmarł w 1903 roku w Brighton, także na terenie Anglii. Chociaż w bardzo młodym wieku został posłany do szkoły, to jednak nie nauczył się czytać, dopóki nie ukończył pełnych siedmiu lat. Ale jako nastolatek zaczął już poznawać nauki ścisłe. Jednak ale nigdy nie wyróżniał się z grona rówieśników jako dobry student.

Niemniej jednak Herbert Spencer poświęcił się całkowicie studiom inżynierskim, które podjął na własną rękę pracując jednocześnie w latach 1837–1846 w szybko rozwijającej się branży kolejowej. W tych latach młody Herbert kontynuował naukę i studia własnymi środkami, uzyskując dochody między innymi publikowaniem licznych prac poświęconych nauce i polityce. Kilka lat później, w 1848 r. Herbert Spencer został doceniony przez redakcję czasopisma The Economist, które zaproponowało mu posadę redaktora.

Ta zmiana w jego życiu zakończyła dotychczasową karierę inżyniera. W jej efekcie Herbert Spencer rozpoczął nową drogę życia jako pisarz, publicysta, dziennikarz i filozof. W 1851 roku Spencer opublikował swoją pierwszą oficjalną książkę, zatytułowaną „Statystyka społeczna” (oryg. Social Statics), w której przewidywał, że ludzkość dostosuje się do życia w społeczeństwie bez potrzeby ingerencji państwa.

Rozwój dalszej kariery Spencera i kolejne książki

Herbert Spencer regularnie uczestniczył w popularnych w tamtych czasach spotkaniach intelektualistów. Dzięki temu miał nieustanny kontakt z innymi myślicielami swej epoki.

Podczas tych konwentów intelektualnych poznał między innymi kilku autorów tworzących ruch pozytywistyczny, którzy zainspirowali go do napisania „Zasad psychologii” (oryg. Principles of Psychology) wydanych po raz pierwszy w 1855 roku. W swojej książce Herbert Spencer starał się bronić tezy, że ludzki umysł podlega przede wszystkim prawom naturalnym, które można wyjaśnić na bazie fizjologii i biologii.

Wiele lat później ten angielski filozof opublikował swoje najsłynniejsze dzieło zatytułowane „Program systemu filozofii syntetycznej” (oryg. A System of Synthetic Philosophy). Praca ta miała na celu udowodnienie, że zasady ewolucji mają jednakowe zastosowanie zarówno w filozofii, jak i psychologii oraz socjologii.

Było to bez wątpienia jedno z największych dzieł nie tylko samego Spencera, ale i całej jego epoki. „Program systemu filozofii syntetycznej” składał się z 10 tomów, które Spencer napisał w ciągu 20 lat swojego życia.

W tamtych czasach książki filozoficzne nigdy nie stawały się bestsellerami. Najczęściej najlepiej sprzedającymi się utworami były przede wszystkim powieści. Jednak Herbert Spencer wyróżniał się na tle innych literatów jako bardzo wpływowy myśliciel.

W efekcie zdołał on sprzedać ponad milion kopii swojego dzieła jeszcze za swojego życia. Z racji swoich dokonań został on nawet nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1902 roku.

Herbert Spencer i psychologia

Herbert Spencer napisał swoje epokowe dzieło zanim jeszcze Charles Darwin rozpoczął pracę nad swoją przełomową publikacją zatytułowaną „O powstawaniu gatunków” (oryg. On the Origin of Species). Ponadto połączył on koncepcję psychologii asocjacjonistycznej i fizjologię z lamarkizmem.

Tak więc możemy śmiało powiedzieć, że Herbert Spencer wyprzedzał innych naukowców o całe dziesięciolecia pod względem rozwoju psychologii adaptacji. Opracował on ponadto koncepcję rozwoju osobistego jako procesu, w którym związek między poszczególnymi ideami odzwierciedla dokładnie relację między dominującymi wydarzeniami w środowisku.

Wszelkie połączenia zdaniem Spencera zostały ustanowione według starych zasad ciągłości i nieprzewidzianych okoliczności. Dlatego też rozwój umysłu stanowi adaptacyjne dostosowanie się do warunków środowiskowych. Ten angielski pisarz stworzył również koncepcję mózgu jako mającego postać doskonale zorganizowanego rejestru doświadczeń życiowych.

Z drugiej jednak strony Herbert Spencer twierdził też, że instynkt jest wyuczonym nawykiem asocjacyjnym. Bronił również tezy mówiącej, że procesy umysłowe niektórych gatunków są zredukowane do liczby skojarzeń, które mózg danego zwierzęcia może przeprowadzić w tym samym czasie. Innymi słowy, dla Herberta Spencera różnice między zdolnościami umysłowymi różnych gatunków zwierząt oparte były przede wszystkim o parametry ilościowe.

Herbert Spencer i darwinizm społeczny

Herbert Spencer także wygłosił kilka oświadczeń na bardzo kontrowersyjny temat. Otóż stał on na stanowisku, że różne grupy społeczne mają różne zdolności do zdominowania przyrody i ustalenia swojej supremacji. Zdaniem Spencera ludzie bogaci mieli o wiele bardziej rozległe umiejętności i zdolności, niż biedni. Wynikało to zdaniem tego angielskiego filozofa z prostego faktu. Otóż ci pierwsi znajdowali się na samym szczycie drabinki społecznej, a ci drudzy na dole.

Zdaniem Herberta Spencera to właśnie silni, inteligentni ludzie musieli walczyć o przetrwanie, co oznaczało zapobieganie pogarszaniu się ogólnej kondycji całego społeczeństwa. W przeciwnym razie, jeśli słaba lub najmniej zdolna grupa ludzi przewyższy liczebnie silną (zarówno pod kątem fizycznym, jak i intelektualnym) warstwę społeczną, cały kraj może stać się poważnie zagrożony.

Końcowe przemyślenia na temat życia i pracy Herberta Spencera

Podsumowując nasze dzisiejsze rozważania należy stwierdzić, że Herbert Spencer bronił pozytywistycznego, biologicznego oraz ewolucyjnego punktu widzenia filozofii, psychologii i socjologii. Uważał on, że uczenie się i adaptacja fizyczna oraz psychiczna są bardzo ważnymi kwestiami dla całych społeczeństw. Ale jego praca została w wielu przypadkach niewłaściwie zinterpretowana.

Szczególnie widoczne było to w wypadku rasistów, nazistów i zwolenników supremacji, którzy zmodyfikowali tezy Spencera tak, by pasowały do ich narracji. A następnie przytaczali nazwisko tego filozofa jako naukowy dowód potwierdzający słuszność głoszonej przez nich ideologii.

Dla autora z dowolnej dziedziny nauki błędna interpretacja i adaptacja jego pracy nie jest niczym wyjątkowym. Nie jest to też niczym szczególnym w przypadku prac Herberta Spencera. W rzeczywistości tego typu sytuacje zdarzały się wielokrotnie na przestrzeni całej ludzkiej historii.

Coś podobnego przydarzyło się na przykład Niccolo Machiavellemu, a nawet Friedrichowi Nietzschemu. Naziści i antysemici wykorzystali prace wielu badaczy, filozofów i naukowców do poparcia swoich rasistowskich twierdzeń. Nie da się ukryć, że niełatwo jest mówić o wyższości jednej grupy ludzi nad inną bez wywoływania tego typu kontrowersji.

Poza tym wszystkie dzieła filozoficzne i literackie należy traktować z pewnej perspektywy. Dlatego przed wyrażeniem jednoznacznej oceny powinieneś najpierw zbadać samodzielnie, w jakim czasie i w jakim kontekście dane idee zostały opublikowane. Tylko wtedy będziesz w stanie poprawnie zrozumieć myśli i cele przyświecające ich autorowi.

Pomijając wszelkiego rodzaju kontrowersje i refleksje, nie ma jednak żadnych wątpliwości, że Herbert Spencer wyróżniał się spośród ludzi swojej epoki jako największy multidyscyplinarny myśliciel tamtych czasów.