Efekt czystej ekspozycji: na czym polega?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Zwykły fakt powtarzającego się wystawiania się na działanie określonych bodźców sprawia, że stają się one o wiele bardziej przyjemne. Właśnie na tym polega efekt czystej ekspozycji.

Czy kiedykolwiek zorientowałaś się, że zaczynasz lubić piosenkę, której kiedyś nienawidziłaś, ponieważ musiałaś jej słuchać na okrągło? Czy zauważyłaś, że im więcej czasu spędzasz z daną osobą, tym bardziej ją lubisz? Właśnie na tym polega efekt czystej ekspozycji, który obecnie odgrywa znaczącą rolę w badaniu preferencji każdego człowieka.

Ten efekt, znany również jako efekt samej ekspozycji, wyjaśnia dlaczego gdy wystawiamy się często na działanie nowego bodźca nasza odpowiedź na niego staje się bardziej pozytywna.

Mówiąc w skrócie, odbija on bliskość, jaką odczuwamy wobec sytuacji, osób lub obiektów, które są nam znane. Ale jakie czynniki wpływają na pojawienie się tego fenomenu? Czytaj dalej dzisiejszy artykuł, aby poznać działanie tego efektu.

Efekt czystej ekspozycji w badaniach

Robert Zajonc to jeden z autorów, który badał ten efekt psychologiczny. Poczynając od swoich pierwszych badań, które przeprowadził w 1976 r., udowodnił jego obecność w przypadku bodźców o bardzo zróżnicowanej naturze.

Słowa, dźwięki, zdjęcia twarzy… Okazuje się, że w każdym przypadku badane osoby wybierają te, które są im najbardziej znane.

Badacze przeprowadzili badanie, aby poznać wpływ tego efektu na preferencje dotyczące określonych potraw. W tym celu dali grupie studentów do wypicia kilka różnych soków tropikalnych, nie mówiąc im jakie rodzaje napojów otrzymują.

Niektórzy próbowali ich 5 razy, inni 10 razy, a jeszcze inni 15 razy. Kiedy zapytano ich, jakie smakowały im najbardziej, widoczna była jasna tendencja do oceniania jako najsmaczniejsze tych, których wypili najwięcej.

Inni badacze otrzymali takie same wyniki prowadząc badania na temat pociągu międzyludzkiego. Im częściej widujesz daną osobę, tym większą sympatią ją darzysz i tym bardziej lubisz przebywać w jej otoczeniu.

Nieświadomy fenomen

Istnieje jednak pewien ciekawy aspekt tego fenomenu: doświadczająca go osoba nie musi dostrzegać znajomości danego bodźca. Co więcej, wydaje się, że efekt ten ma silniejsze oddziaływanie jeśli zachodzi w podświadomości.

Zajonc przeprowadził badanie, podczas którego pokazywał jego uczestnikom różne zdjęcia chińskich znaków. Czas ekspozycji na każdy symbol był na tyle krótki, że uczestnicy nie mogli nawet dokładnie dojrzeć, co zobaczyli.

Badacze powiedzieli uczestnikom, że znaki reprezentowały przymiotniki i poprosili ich, aby ocenili, czy miały one pozytywne cy też negatywne konotacje. Uczestnicy w grupie testowej zawsze oceniali jako bardziej pozytywne te symbole, które już widzieli.

To jasne, że efekt czystej ekspozycji jest uwzględniany przez marki w ich kampaniach reklamowych. Znajomość logo, sloganu lub innego znaku firmowego może sprawić, że wybierzesz określony produkt.

Takie procesy mentalne tłumaczyłyby dlaczego udając się do nowego miasta masz większą ochotę iść do sieci sklepów i restauracji, które już znasz… wbrew chęci poznania miejscowego rynku.

Co wywołuje efekt czystej ekspozycji?

Fechner to autor pierwszego znanego badania na temat tego fenomenu. Ten niemiecki psycholog, ojciec kilku obowiązujących obecnie teorii psychofizjologicznych, zaproponował wytłumaczenie tego efektu. Otóż ludzie często odczuwają strach lub niepokój w momencie wystawienia na działanie nowych czynników.

Jednak taka “fobia nowości” zanika wraz z regularnym wystawianiem się na działanie już nie tak nowego bodźca. Taka naturalna tendencja do podejrzliwości wobec nieznanego staje się nawet przyjemnym uczuciem znajomości, gdy będziesz już miała większy kontakt z danym czynnikiem.

Ale musisz pamiętać, że możesz się znudzić, jeśli powtarzająca się ekspozycja na dany bodziec stanie się zbyt częsta. Wpływ wywierany przez ten efekt ogranicza poczucie bezpieczeństwa. Jeżeli każdego dnia będziesz jadła dokładnie to samo, koniec końców znienawidzisz tą potrawę. A jeśli każdego dnia będziesz oglądała ten sam film, straci on swój urok.

Dlatego też taka reguła dobrej znajomości stanowi podstawę wielu Twoich preferencji, nawet jeśli nie jesteś tego świadoma. Efekt czystej ekspozycji wpływa nie tylko na większe lub mniejsze zamiłowanie do przygód czy ryzyka, ale także na decyzje, które podejmujesz każdego dnia.

Produkty, które kupujesz, miejsca, do których chodzisz i ludzie, których lubisz: na każdą z tych rzeczy wywiera wpływ efekt czystej ekspozycji. Dlatego też warto, abyś była świadoma tego, jak oddziałuje na Twój mózg.