Nieprzeciętnie zdolne dzieci - jak działa ich mózg?
Nieprzeciętnie zdolne dzieci dysponują mózgiem, który wykazuje wielkie zdolności i jest źródłem wielkich korzyści. Ma jednak również swoje ograniczenia. Bardzo szybko przetwarzają one docierające do nich informacje, wykazują wysokie zdolności analityczne i wysublimowany zmysł krytyczny. Nie zawsze jednak nieprzeciętnie zdolne dzieci osiągają cały swój potencjał. Ich umysł bowiem nie zawsze jest w stanie skutecznie radzić sobie z ich zdolnościami, a tym bardziej z emocjami.
Nieprzeciętnie zdolne dzieci wykazują cechy, które początkowo mogą wydawać się błogosławieństwem. Z czasem jednak okazuje się, że świat nie jest dla nich usłany różami. Wszystkie uzdolnione maluchy o nieprzeciętnych umiejętnościach napotkają trudności typowe dla osób w ich wieku. To jednak nie wszystko, czekają ich również problemy jakie stwarza nieprzeciętnie wysoki iloraz inteligencji.
Mózg dzieci szczególnie uzdolnionych rozwija się w inny sposób niż przeciętny umysł osoby o średnim ilorazie inteligencji.
W naszym społeczeństwie bardzo często wspomina się o korzyściach wynikających z posiadania ponadprzeciętnego mózgu. Nie pamięta się jednak o tym, że towarzyszą temu często trudne do zniesienia objawy, takie jak niskie poczucie własnej wartości, stany lękowe, poczucie izolacji i wyobcowania w środowisku zupełnie nieprzystosowanym do potrzeb intelektualnych danej osoby… W wieku nastoletnim problemy te zaczynają się poważnie nasilać.
Badacze zajmujący się umysłem dzieci wyjątkowo uzdolnionych nie mają co do tego najmniejszych wątpliwości. Nie wystarczy rozpoznać to zjawisko w młodym wieku (idealnie między 3 a 5 rokiem życia osoby). Nieprzeciętnie zdolne dzieci potrzebują zrozumienia ze strony społeczeństwa. Pierwszym krokiem ku temu jest rozpoznanie jak działa ich mózg. Należy wiedzieć, jak się on rozwija, jakie etapy temu towarzyszą oraz jakich działań z naszej strony wymaga prawidłowy rozwój tych szczególnie uzdolnionych dzieci.
Nieprzeciętnie zdolne dzieci i ich szczególny mózg
Mózg nieprzeciętnie zdolnych dzieci zawsze stanowił obiekt starannych badań neuronaukowców. Czym się różni od mózgu dzieci o przeciętnym ilorazie inteligencji? Jakie wyjątkowe zasoby neuronowe kryją się za ich wielkim talentem? Odpowiedzi na wiele tego typu pytań można znaleźć dzięki postępom technologicznym i zaawansowanym badaniom takim jak na przykład rezonans magnetyczny.
Na chwilę obecną dysponujemy sporym zasobem danych, dzięki którym możemy nieco wgłębić się w działanie mózgu szczególnie zdolnych dzieci. Część badań została opublikowana w czasopismach naukowych, między innymi w The British Psychological Society.
Ich kora mózgowa rozwija się wolniej
To szczególnie interesująca informacja. Jak dowodzi neuronauka (co można było zaobserwować na przykładzie Alberta Einsteina), osoby o wysokim IQ nie mają większego mózgu. Co więcej, nieprzeciętnie zdolne dzieci mają cieńszą korę mózgową. Zagęszcza się ona i pogrubia powoli i stopniowo aż do wieku nastoletniego.
U dzieci z przeciętnym IQ proces wygląda odwrotnie. W najwcześniejszym dzieciństwie ich kora mózgowa jest znacznie grubsza. W wieku 12-13 lat zaczyna ona maleć. Co to oznacza? Najprościej rzecz ujmując, mózg dziecka o wysokich zdolnościach rozwija się i specjalizuje z czasem. Największy potencjał wykazuje w wieku nastoletnim.
Obszary mózgu są bardziej wyspecjalizowane
Dzieci o ponadprzeciętnych zdolnościach mają znacznie większą objętość istoty szarej w pewnych obszarach mózgu. Warto wspomnieć, że ma ona wpływ na zdolności postrzegania, z inteligencją oraz z naszą zdolnością przetwarzania informacji. W praktyce oznacza to, że nieprzeciętnie zdolne dzieci lepiej przetwarzają dane, analizują je i wyciągają wnioski.
W mózgu ludzkim znajduje się 28 obszarów odpowiedzialnych za umiejętność rozumowania, działania, skupiania się i reagowania na zewnętrzne bodźce. Dzieci o wysokich zdolnościach wykazują wyższy stopień wyspecjalizowania w każdym z tych obszarów.
Lepsze połączenia neuronowe
Substancja szara przechowuje informacje i dysponuje nimi. Substancja biała z kolei jest tą, która pobudza i ułatwia połączenia między neuronami. Jak łatwo się domyśleć, mózg wyjątkowo uzdolnionych dzieci bez cienia wątpliwości jest znacznie lepiej rozwinięty niż u innych osób. Dysponują one niezwykłą wydajnością neuronów.
Ujmując to możliwie jak najprościej, mają one więcej ścieżek i autostrad w labiryncie połączeń nerwowych – przemieszczają się po nich dane, informacje i koncepty. Są to ścieżki dwukierunkowe, zapewniające komunikację – rozległe, wyrafinowane i niezwykle szybkie, w których wszystko odbywa się niezwykle sprawnie. Niestety, cecha ta ma również swoje poważne wady.
Czasami mogą się pojawić przysłowiowe “zatory”. W praktyce oznacza to, że szczególnie uzdolniony chłopiec lub dziewczynka zaczyna odczuwać przytłoczenie wynikające z przetwarzania tak wielkiej ilości informacji i danych. To tak jakby w ich głowie rodziło się całe mnóstwo pomysłów naraz. W ramach mechanizmu ochronnego, mózg postanawia czasami zablokować przepływ informacji, zanim nadmiar hipotez, idei i wniosków “przeciąży system”.
Nieprzeciętnie zdolne dzieci wykazują tak wielką aktywność umysłową i neuronową, że czasami znacznie dłużej zajmuje im napisanie egzaminu lub znalezienie odpowiedzi na zadane im pozornie proste pytanie.
Neuroplastyczność a nieprzeciętnie zdolne dzieci
Wiele badań przeprowadzonych przez naukowców zajmujących się neuronauką dowodzi, że nieprzeciętnie zdolne dzieci wykazują się pewnymi cechami, jakich nie ma mózg “przeciętnie” uzdolnionych dzieci. Jak już wspomnieliśmy na początku tego artykułu, ich kora mózgowa rozwija się znacznie wolniej, jest jednak bardziej wyspecjalizowana i nieustannie się zmienia. Cały czas tworzą się tam nowe połączenia, nowe ścieżki, które stopniowo ułatwiają naukę.
Gdy dziecko zwraca szczególną uwagę na jakieś nowe doświadczenie, jego mózg się zmienia, specjalizuje się, powstają nowe połączenia nerwowe, dzięki którym obszary, regiony i struktury w mózgu jeszcze lepiej się komunikują. Nieprzeciętnie zdolne dzieci mają większą neuroplastyczność. Jest ona wręcz zachwycająca – do tego stopnia, że wielu neurologów przyznaje, że mózg tych dzieci nigdy nie przestaje się rozwijać. Umysł dzieci jest głodny wiedzy i żądny interakcji, a my nie zawsze jesteśmy w stanie zadbać o niego tak, jak na to zasługuje.
Podsumowując, wziąwszy pod uwagę wszystkie opisane szczegóły, nieprzeciętnie zdolne dzieci rozwijają się w inny sposób niż ich rówieśnicy. Ich rozwój intelektualny jest stopniowy, ale nieprzeciętny a swój punkt kulminacyjny ma w okresie dojrzewania. U dzieci “zwyczajnych” pojawia się on natomiast między 5 a 6 rokiem życia. Dlatego właśnie ponadprzeciętnie inteligentne osoby znacznie ciężej znoszą okres dojrzewania – ich mózg ma wtedy wyjątkowe potrzeby, które trzeba umieć zaspokajać.
Czego im wtedy potrzeba? Przede wszystkim sprzyjającego środowiska, dzięki którym jeszcze zwiększą się ich zdolności. Neuroplastyczność bowiem można wspomagać i pobudzać. Jeżeli szczególnie uzdolnione dziecko w wieku 10-11 lat będzie otoczone przez bodźce niedopasowane do jego potencjału, najczęściej stanie się ono buntownicze, wyobcowane a może nawet nieco agresywne. Wszystko to stanie się źródłem frustracji.
Dlatego właśnie bądźmy wrażliwi na szczególne potrzeby, jakie wykazują nieprzeciętnie zdolne dzieci o umysłach bystrych a jednocześnie bardzo kruchych.