Synestezja: fascynujące zjawisko neurologiczne

„Muzyka jest kolorem tęczy, a róże pachną błękitem”. Synestezja jest jednym z najbardziej niesamowitych zjawisk neurologicznych i każdy człowiek doświadcza jej w inny sposób. W tym artykule bliżej przyjrzymy się temu zjawisku.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 25 kwietnia, 2024

Odczuwanie muzyki za pomocą węchu. Poczucie, że kolory wydają dźwięki. Czytanie i dostrzeganie, że niektóre litery są niebieskie, czerwone lub żółte. Synestezja to jedno z najbardziej niesamowitych zjawisk neurologicznych. Zwykle kojarzy się z kreatywnością i jest kojarzone z postaciami takimi jak Vincent Van Gogh. Czasami jednak może to być nieco niepokojące doświadczenie.

Bycie synestetycznym przypomina raczej posiadanie umysłu z wieloma równoległymi wszechświatami, które reagują w nieoczekiwany sposób. Każdy bodziec może nagle wywołać dowolne doświadczenia zmysłowe, prawie tak, jakby w mózgu dochodziło do błędu. Występuje nadmiar połączeń neuronowych, co prowadzi do zmian w przetwarzaniu informacji.

Cecha ta nazywana jest integracją multimodalną i dotyczy jedynie niewielkiej części populacji. W tym artykule opowiemy Ci o tym nieco więcej.

Synestezja – słowem wstępu

Synestezja to stan neurologiczny, w którym pobudzenie jednego zmysłu uruchamia drugi. Badania opublikowane w czasopiśmie PLoS Biology sugerują, że częstość występowania wynosi od dwóch do czterech procent populacji. Osoby mające do czynienia z tym zjawiskiem definiują je jako takie, w którym bodziec powoduje nieoczekiwane doznania, takie jak słyszenie kolorów lub smakowanie słów.

Autorzy tego samego badania podkreślają, że geneza zjawiska ma specyficzne podłoże neuronowe. Zawsze występuje aktywacja krzyżowa lub, jak wspomniano, integracja multimodalna. Nadmiar połączeń nerwowych powoduje, że podczas przetwarzania bodźca aktywowanych jest kilka zmysłów jednocześnie.

Wiadomo, że synestezja ma podłoże genetyczne i jest przekazywana z rodziców na dzieci. W czasopiśmie PNAS opublikowano kilka interesujących badań dotyczących pochodzenia tej nadmiernej łączności. Ustalono, że klucz leży w zmianach genetycznych. To wyjaśniałoby na przykład, że w jednej rodzinie wszyscy mogą wykazywać tę samą różnorodność synestezji dźwiękowo-kolorowej.

Główne odmiany

Co zaskakujące, może istnieć około 164 rodzajów synestezji. Przynajmniej tak wynika z badania przeprowadzonego na Uniwersytecie w Sussex (Wielka Brytania). Kombinacje, jakie mogą wygenerować skrzyżowania różnych zmysłów i bodźców, są niesamowite.

Aby je poprawnie przeanalizować, należy je pogrupować. To nieco zmniejsza ich liczbę. Szczególnie ciekawym rodzajem jest synestezja osobowości. W przypadku tego typu osoba widzi różnych ludzi w różnych kolorach.

Przyjrzyjmy się różnym rodzajom synestezji.

Synestezja grafemowo-kolorowa

W synestezji grafemowo-kolorowej osoba może widzieć literę A jako niebieską, a literę B jako zieloną. Każda litera wywołuje określony ton chromatyczny. Uniwersytet w Edynburgu (Wielka Brytania) przeprowadził badanie, które opublikowano w czasopiśmie Frontiers in Human Neuroscience. Opisuje interesujące badanie przeprowadzone na 600 przypadkowych dzieciach. Jego celem było odkrycie, jak ten typ synestezji ewoluuje na przestrzeni lat.

Synestezja słuchowo-wizualna

Synestezja słuchowo-wizualna jest również nazywana chromestezją.  Jest to stan, w którym osoba widzi kolory podczas słuchania muzyki lub słyszenia przypadkowych dźwięków. To intensywne i ekscytujące przeżycie. Doświadczało go wielu znanych artystów, takich jak Paul Klee i Wassily Kandinsky, a obecnie piosenkarka Lady Gaga.

Synestezja leksykalno-smakowa

Czy możesz sobie wyobrazić, że mówiąc, czytając lub słuchając pewnych słów, odczuwasz smaki? Na przykład słowo „dom” może smakować jak lody truskawkowe lub herbata miętowa. Synestezja leksykalno-smakowa powoduje, że jednostka czuje smaki, gdy jest wystawiona na bodźce słuchowe. Specyficzne fakty neurologiczne sprawiają, że osoby wykazujące tę chorobę są wyjątkowe.

Zjawisko lustrzanego dotyku

Szczególnie fascynująca jest synestezja lustrzanego dotyku. Oznacza to, że jedna osoba może mieć takie same doświadczenia fizyczne, jak inna osoba, którą obserwuje. Na przykład, gdy przyjaciel drapie się po czole, osoba taka czuje dotyk palców na własnej głowie. Lub, jeśli zobaczy film, w którym aktor pieści aktorkę, odczuwa to osobiście.

Modalność dźwięku dotykowego

Synestezja dotykowo-dźwiękowa lub dźwiękowo-dotykowa wiąże się z ciekawym zjawiskiem doświadczania wrażeń podczas słuchania dźwięków. Przypomina klasyczny ASMR. Czasami, gdy osoba dotknięta chorobą naraża się na określoną muzykę lub dźwięki, odczuwa łaskotanie, jakby głaskano ją piórkiem po skórze.

Synestezja taśmowa

Trudno byłoby uwierzyć w synestezję taśmą klejącą, gdyby nie istniała dokumentacja naukowa na jej poparcie. Czasopismo Cognitive Neuroscience szczegółowo opisuje tę typologię. Osoby te, myśląc lub słuchając, jak mówią inni, widzą w swoich umysłach napisy lub fizyczne słowa transkrybujące te doświadczenia słuchowe.

Autorzy twierdzą, że jest to odrębny rodzaj synestezji i nie jest powiązany z synestezją grafemowo-kolorową.

Czym charakteryzują się ludzie z synestezją?

Synestezja jest ciekawym przeżyciem z kilku powodów. Po pierwsze, jest to jedno z najbardziej uderzających, niepatologicznych zjawisk neurologicznych. Po drugie, osoby dotknięte chorobą często wykazują cechy kreatywności.

Uniwersytet w Bernie (Szwajcaria) potwierdził tę tezę w badaniu. Stwierdzono, że istnieje związek między byciem jednostką synestetyczną a oddaniem sztuce. Wydaje się, że w tych obszarach najbardziej wyróżniają się ci, którzy wykazują typologię słuchowo-wizualną.

Rzeczywiście wydaje się, że ci, którzy pod wpływem bodźców słuchowych dostrzegają wokół siebie niezwykłe kolory, bardziej angażują się w zadania twórcze. W większym stopniu wykazują twórczość dywergencyjną. Oznacza to, że wykazują bardziej innowacyjny, wymagający i nieliniowy sposób myślenia.

Obecnie przed synestezją otwierają się nowe możliwości w przyszłości. Badania takie jak te opublikowane w czasopiśmie Nature stwierdzają, że chociaż ta choroba neurologiczna jest wrodzona, można się jej nauczyć. Rzeczywiście ciekawy fakt. W końcu kto nie chciałby doświadczyć synestezji?