Słaba koherencja centralna a zaburzenia ze spektrum autyzmu

Słaba koherencja centralna oznacza kierowanie uwagi na detale przed zarejestrowaniem ogólnego schematu. Jaki ma to związek z zaburzeniami autystycznymi?

Zwykle rejestrujemy informacje z otoczenia w sposób ogólny. Szukając czegoś i koncentrując się na znalezieniu, korzystamy ze schematycznego wizerunku danego przedmiotu. Nie szukamy części składowych, ale całości. Na tym polega koherencja centralna. Poznaj jej charakterystykę.

Gdy po raz pierwszy obserwujemy jakiś przedmiot, dociera do nas jego ogólna reprezentacja, a nie każda ze składowych. Patrząc na twarze naszych znajomych, postrzegamy je jako całość, a nie nos, usta itd. oddzielnie. Dzieje się tak dzięki koherencji centralnej.

Jednak niektóre badania podają, że inaczej wygląda to u osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Dlatego też neuronauka poświęciła nieco uwagi teorii słabej koherencji centralnej.

Słaba koherencja centralna

Teoria ta została sformułowana przez Utę Frith w 1989 roku oraz Joliffe i Barona Cohena w 1999. Tłumaczy ona trudności, jakich doświadczają osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, przy integracji informacji w spójną całość. 

Osoby autystyczne lub z podobnymi zaburzeniami przetwarzają informacje w sposób fragmentaryczny – ich uwaga koncentruje się na drobnych detalach.

Według doktor Firth, osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu mają problem z interpretowaniem sytuacji poprzez odczytywanie intencji uczestników, od ruchów oczu i rąk po konteksty.

Co więcej, zatrzymują się na wyizolowanych częściach i zostają w tyle, gdyż potrzebują więcej czasu na dostrzeżenie całości obrazu. Idą od szczegółu do ogółu.

Ocena neuropsychologiczna

Neuropsychologiczna ocena zmian w obrębie koherencji centralnej to cenna pomoc w diagnostyce. Pogorszenie zdolności generalizacji poprzez koherencję centralną i t endencję do koncentrowania się na detalach uważa się za typową dla spektrum zaburzeń autyzmu.

Szczególne skupianie się na detalach bada się w teście “ukrytych figur” lub podteście kostek ze skali inteligencji Wechslera. Zdolności typowe dla sawantyzmu wskazują na wyjątkowy styl poznawczy.

Obserwuje się je podczas oceny neuropsychologicznej rysowania obrazka – wykonanie zostaje rozpoczęte od szczegółów, a nie od ogólnego szkicu.

Jednak teoria ta nie tłumaczy całości obrazu klinicznego typowego dla osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Dlatego badacze sugerują postrzeganie jej jako wyjaśnienia procesu poznawczego skupionego na detalach.

Teorie uzupełniające

Jedna z teorii uzupełniających dotyczy “modelu dysfunkcji wykonawczej”. Model ten nie pokrywa się jednak całkowicie z objawami zaburzeń ze spektrum autyzmu. Tłumaczy natomiast niektóre ich cechy takie jak utrata elastyczności, trudności z planowaniem i generowaniem nowych koncepcji oraz występowanie zachowań powtarzalnych.

Ten typ symptomów związany jest z funkcjami wykonawczymi. Ostatnio, badacze tacy jak  Rosenthal (2013) odkryli nasilenie objawów dysfunkcji wykonawczych w starszych dzieci. Dlatego interwencja neuropsychologiczna powinna zostać przeprowadzona wcześnie, w celu wykrycia deficytów funkcji wykonawczych i zapobiegania ich konsekwencjom.

Co więcej, perspektywa neurobiologiczna wykazała, że istnieje szeroka gama czynników genetycznych związanych z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, przy których podejście neuropsychologiczne uznaje, iż pojedynczy deficyt nie tłumaczy heterogeniczności zaburzeń.

Poza tym, teoria deficytu poznania społecznego bazuje na założeniu, że osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wykazują zmienioną zdolność do pojmowania własnych i cudzych stanów emocjonalnych – trudno im postawić się na miejscu drugiej osoby.

Dlatego z punktu widzenia teorii słabej koherencji centralnej, skupianie uwagi na detalach postrzegane jest jak zmieniony proces poznawczy, a nie jako deficyt. Taki rodzaj przetwarzania rzeczywistości może bowiem skutkować oryginalnymi wnioskami, jakie nie są w zasięgu osób przejawiających bardziej normatywne postrzeganie świata.