Odłączenie moralne i wybaczenie sobie

Przebaczenie sobie jest niezbędne, gdy działałeś destrukcyjnie w stosunku do drugiej osoby i chcesz znaleźć spokój sumienia. Nie ma innego sposobu niż przejęcie odpowiedzialności za popełnione czyny i w miarę możliwości naprawienie szkody.

Odłączenie moralne działa jak rodzaj zasłony lub zamazania świadomości. To, na co człowiek sobie wcześniej nie pozwalał, uważa teraz za dozwolone. Jest to forma samooszukiwania się, która z jednej strony w mniejszym lub większym stopniu otwiera drzwi do okrucieństwa, a z drugiej uniemożliwia przebaczenie samemu siebie.

Przebaczenie sobie może być złożonym procesem. Jest to bardzo istotne w życiu osobistym, ale także w sferze społecznej. Zwłaszcza w społecznościach, w których panuje wysoki poziom konfliktów lub nawet wojny. Brak wybaczania sobie prowadzi do zablokowania życia emocjonalnego i życiowych możliwości.

Proces ten jest często bardzo utrudniony z powodu wprowadzenia mechanizmu znanego jako „odłączenie moralne”.

Odłączenie moralne

Nie rodzimy się z wrodzonym poczuciem moralności i etyki, ale je budujemy i rozwijamy zgodnie z normami społecznymi i kulturą, w której żyjemy. W ten sposób uzyskuje się zasady i wskazówki co do zachowania.

Pozwalają nam one reagować na różne sytuacje, przyjmując za wytyczne określone wartości ustalone na podstawie doświadczenia. Ich funkcją jest zachowanie dobrobytu osobistego i zbiorowego.

Jednak ani ta skala wartości, ani te zasady nie są trwałą rzeczywistością. W pewnych okolicznościach ulegają zawieszeniu. Na przykład, gdy trwa wojna, odebranie życia drugiemu człowiekowi z drugiej strony konfliktu może być legalne, chociaż poza tymi warunkami nie jest.

Ten stan zawieszenia lub zerwanie z zasadami i wartościami powoduje pewne moralne odłączenie. Wracając do przykładu wojny, zabijanie lub oszukiwanie innych nie jest już nagannym zachowaniem, ponieważ w takich okolicznościach nie są one już kojarzone z poprzednią moralnością i etyką.

Jakie mechanizmy wykorzystuje odłączenie moralne

Według badań na ten temat istnieją cztery formy, w których przejawia się odłączenie moralne. Wszystkie mają związek ze zmianą perspektywy i usprawiedliwianiem zachowań, które w innym przypadku nie byłyby tolerowane. Cztery mechanizmy odłączenia moralnego są następujące:

• Rozproszenie odpowiedzialności. Występuje, gdy przy wsparciu grupy dokonuje się czynu nagannego moralnie. Fakt, że inni działają w ten sam sposób, w pewien sposób osłabia indywidualną odpowiedzialność.
• Przesunięcie odpowiedzialności. Ma to miejsce, gdy odpowiedzialność za własne czyny zostaje przeniesiona na kogoś innego. Wykonujesz rozkaz, unikasz kary, ufasz temu, czego żąda druga osoba itp.
• Minimalizacja konsekwencji. Występuje, gdy szkoda wyrządzona innej osobie jest bagatelizowana, aby to, co nie jest zgodne z prawem, było postrzegane jako dozwolone.
• Upodlenie ofiary. Odpowiada to przypadkom, w których szkoda jest uzasadniona brakiem godności przypisanym osobie, wobec której dochodzi do niemoralnego działania.

Przebaczenie sobie

Co ma wspólnego moralne odłączenie z wybaczeniem samemu sobie? W zasadzie nie można wybaczyć czegoś, czego  nie uznaliśmy za uchybienie moralne lub błąd. Aby można było przebaczyć sobie, najpierw trzeba zaprzestać stosowania tych mechanizmów usprawiedliwiania lub minimalizacji. W przeciwnym razie jest to niemożliwe.

Chodzi o to, że w wielu przypadkach agresor prędzej czy później powraca na moralną płaszczyznę, na której dominuje rozum i sprawiedliwość. Tak dzieje się na przykład w okresie po wojnie. Jeśli do tego dojdzie, w tym momencie często otwiera się rodzaj próżni.

Taką pustkę można wypełnić na różne sposoby. Na przykład zaprzeczać faktom, ukrywać swój udział w nich lub przyjmować cyniczne stanowisko. Zdarza się też, że ktoś ma wyrzuty sumienia i decyduje się na samobiczowanie i karanie.

Wybacz sobie, aby iść dalej

Są konflikty, po których moralne odłączenie może nie działać. W takich przypadkach zdrową rzeczą jest stworzenie warunków do wybaczenia sobie, po którym następuje rozsądny akt zadośćuczynienia.

Jeśli tak się nie stanie, osoba taka albo musi stać się oszustem albo zostaje sparaliżowana poczuciem winy. Ani jedno, ani drugie nie rozwiązuje sytuacji, ale zniekształca ją i prowadzi do bardzo kosztownej emocjonalnie drogi okrężnej.

Wybaczanie sobie zaczyna się natomiast wtedy, gdy w rzeczywistości przyznajemy się do odpowiedzialności bez wymówek. Następnym krokiem jest naprawienie szkód w sposób materialny lub symboliczny, na ile to możliwe. Dla innych prośba o przebaczenie jest niezbędna do uzdrowienia. Tylko wtedy można pogodzić się z przeszłością i iść dalej.