Jak rozpoznać sygnały moralnego wycofania się?

Jak odłączyć się od moralności? Jakich strategii mentalnych używamy, aby działać wbrew naszym wartościom, a jednocześnie nie czuć się źle? Aby odpowiedzieć na te pytania, musimy zrozumieć, że moralność jest nieodłączną częścią bycia człowiekiem. Wpływa na to jednak dojrzałość, kultura i nasze ścieżki mentalne.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 01 czerwca, 2023

Poczucie moralności to coś, co czyni nas ludźmi. Refleksja nad naszymi działaniami oraz ich odpowiednie regulowanie i kierowanie nimi jest niezbędne dla naszego współistnienia. Posiadanie skali wartości nie gwarantuje jednak, że zawsze będziemy się jej trzymać. Często znajdujemy różne sposoby przekraczania własnych i cudzych granic, bez poczucia winy. Zachowanie to jest dość powszechne. Jak jednak rozpoznać sygnały moralnego wycofania się?

Niemoralne postępowanie jest typowe nie tylko dla przestępców czy osób aspołecznych. Wszyscy możemy przejawiać moralne wycofanie się w pewnych sytuacjach i kontekstach. Na przykład, kiedy kłamiemy, nie jesteśmy wierni partnerom, zażywamy narkotyki lub wychodzimy z restauracji bez płacenia rachunku.

Czasami te ukryte mechanizmy psychologiczne działają tak skutecznie, że nawet nie jesteśmy w pełni świadomi, jak szkodliwe są nasze działania.

Czym jest moralne wycofanie się?

Moralne wycofanie się nie oznacza całkowitego braku moralności. Badanie opublikowane w Nature Human Behaviour sugeruje, że moralność jest do pewnego stopnia nieodłączną częścią bycia człowiekiem. Naukowcy odkryli, że dzieci przedwerbalne, które obserwowały zachowania antyspołeczne, wykazywały oznaki zrozumienia, że zachowanie agresora było naganne.

Wydaje się, że negatywne ocenianie i karanie takich zachowań jest elementem ewolucyjnym, gdyż sprzyja współpracy międzyludzkiej.

Rozwój zachowań moralnych jest również związany z dojrzałością. W dzieciństwie i okresie dojrzewania brak kompletnego zakończonego rozwoju mózgu utrudnia nam kontrolowanie naszych impulsów. Ponadto brakuje nam umiejętności przewidywania konsekwencji naszych działań.

Wartości również mają silny komponent kulturowy. Dlatego też działanie, które w pewnych miejscach i pewnych momentach uznawane jest za moralnie dopuszczalne, w innych jest naganne. W związku z tym budujemy naszą moralność na naszych doświadczeniach z innymi i na tym, co należy, a czego nie należy robić.

Jednak nawet po zakończeniu tego procesu i posiadaniu własnej skali wartości możemy chcieć się od niej zdystansować. Robiąc to, możemy złamać zasady i odrzucić własne standardy, ale nie czuć się winnym ani zawstydzonym. Nie przejawiamy też autocenzury, która normalnie nas powstrzymuje. Jest to znane jako moralne wycofanie się.

Kiedy ludzie działają jako grupa, nie ponoszą odpowiedzialności indywidualnie

Osoby tego typu uważają, że ludzie nie są odpowiedzialni za naganne czyny popełniane w grupie. Na przykład, jeśli kilku nastolatków zdewastuje czyjś samochód lub jeśli zastraszają ucznia z młodszej klasy, nie są osobiście winni, ponieważ po prostu ulegli presji rówieśników.

Niektóre niemoralne zachowania mają niewielkie znaczenie

Ludzie, którzy przejawiają moralne wycofanie się, uważają, że chociaż pewne czyny są negatywne, czasami mają niewielkie znaczenie. Na przykład nie traktują naśmiewania się z kogoś w humorystyczny sposób zbyt poważnie.

Jak rozpoznawać oznaki moralnego wycofania się i podejmować działania?

Oznaki niemoralnego zachowania są zestawione w skali Mechanizmów wycofania się z moralności (MMDS). Autorem tego instrumentu jest Bandura. Mierzy on stopień, w jakim ludzie prezentują dane mechanizmy. Każdy z nas w pewnym momencie swojego życia wykazywał podobne zachowania.

Racjonalizowanie lub usprawiedliwianie naszych działań, minimalizowanie ich znaczenia lub unikanie odpowiedzialności to powszechne sposoby unikania poczucia winy wynikającego z przekroczenia zasad. Ponadto istnieją pewne czynniki, które wpływają na pojawienie się tych mechanizmów. Na przykład, gdy jesteśmy poddani presji grupy. To sprawia, że jesteśmy bardziej skłonni do popełniania niemoralnych czynów i wykorzystywania moralnego wycofania się, aby złagodzić poczucie winy.

Powinniśmy jednak zachować czujność i wiedzieć, jak rozpoznać, czy zaczynamy wykazywać którykolwiek z tych objawów. Odłączenie moralne nie następuje nagle. Pojawia się stopniowo. Im bardziej usprawiedliwiamy nasze wątpliwe działania, tym bardziej stają się one bardziej wygodne i naturalne.

Dlatego musimy upewnić się, że jesteśmy świadomi tego, jak działają te procesy i nie pozwolić im przejąć kontroli nad naszym zachowaniem. Autocenzura, którą wyłączamy podczas moralnego wycofania się, jest właśnie tym, co czyni nas empatycznymi. Co więcej, pomaga nam przejawiać zachowania prospołeczne, których wszyscy tak bardzo potrzebujemy, aby żyć w harmonii.