Zespół alienacji rodzicielskiej (PAS)

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Francisco Pérez.

Ostatnia aktualizacja: 28 marca, 2023

Richard Gardner po raz pierwszy przedstawił termin zespół alienacji rodzicielskiej (PAS) w 1985 roku. Syndrom ten występuje przede wszystkim w kontekście sporów o opiekę nad dzieckiem.

Zespół alienacji rodzicielskiej może się pojawić, kiedy jeden z rodziców podejmuje działania mające na celu zaszkodzenie relacjom, jakie dziecko ma z drugim rodzicem. Dzieci nie chcą wierzyć, że ludzie, których kochają, ludzie, którzy się nimi opiekują i ich kochają, są źli.

Najbardziej widocznym symptomem PAS są oznaki odrzucenia przejawiane przez dziecko wobec jednego z rodziców wynikające z trudnej separacji. Te oznaki mogą różnić się intensywnością.

Kiedy PAS wchodzi w kontakt z systemem prawnym, staje się syndromem sądowo-rodzinnym. Odpowiedzialność obejmuje zatem sędziów i prawników, a także rodziców.

W przypadku zespołu alienacji rodzicielskiej „zły rodzic” jest pogardzany i źle traktowany. „Dobry rodzic” jest kochany i wyidealizowany. Według autora tej definicji rodzic „programista” przekazuje dziecku idee, w które ono ma wierzyć. Co więcej, samo dziecko przyczynia się do oczernienia „złego rodzica”.

Zespół alienacji rodzicielskiej nie jest uznawany przez żadną organizację naukową, taką jak WHO czy Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. W Hiszpanii Rada Generalna Sądownictwa zaleca, aby nie przyjmować PAS jako argumentu w sprawie sądowej. Jednak to sędziowie mają ostatnie słowo.

Co wywołuje zespół alienacji rodzicielskiej?

Psychologowie opisują różne możliwe motywy, jakimi rodzic może się kierować, aby spróbować odwrócić swoje dziecko od drugiego rodzica. Najważniejsze z nich są następujące:

• Niemożność zaakceptowania, że związek się skończył.
• Próba utrzymania relacji przez konflikt.
• Pragnienie zemsty.
• Unikanie bólu.
• Samoobrona.
• Obwinianie.
• Strach przed utratą dzieci lub utratą roli najważniejszej postaci rodzicielskiej.
• Pragnienie wyłącznej kontroli nad dziećmi (pod względem władzy i własności).

Rodzic może być zazdrosny o drugiego. Może również próbować zdobyć przewagę w podejmowaniu decyzji związanych z dzieleniem majątku.

Psychologowie stawiają również hipotezę na temat patologii jednostki. Zakładają, że dany rodzic mógł w przeszłości doświadczyć opuszczenia, alienacji, przemocy fizycznej lub seksualnej, a nawet utraty tożsamości (Gardner, 1998, Dunne and Hedrick, 1994, Walsh and Bone, 1997, Vestal, 1999).

Zespół alienacji rodzicielskiej – objawy u dzieci

Gardner (1998b) opisuje serię „objawów pierwotnych”, które zwykle występują u dzieci dotkniętych przez zespół alienacji rodzicielskiej:

• Nie czują się winne z powodu okrucieństwa i wyzysku demonstrowanego wobec wyalienowanego rodzica. Innymi słowy, są całkowicie obojętne wobec uczuć znienawidzonego rodzica.
• Próbują pokazać, że drugi rodzic jest nienawistny, okropny i stanowi źródło wszystkiego, co złe w ich życiu.
• Uzasadniają swoje zachowanie słabo, absurdalnie lub niepoważnie. Dzieci podają irracjonalne i często absurdalne argumenty za tym, dlaczego nie chcą być blisko rodzica.
• Przejawiają całkowity brak ambiwalencji. Wszystkie relacje międzyludzkie, w tym relacje rodzic-dziecko, mają pewien stopień ambiwalencji. Jednak w tych przypadkach dzieci nie wykazują żadnych mieszanych uczuć. Zamiast tego wszystko w jednym rodzicu jest dobre, a wszystko w drugim jest złe.
• Często dzieci bezwarunkowo akceptują zasadność zarzutów. Walczą ze „znienawidzonym” rodzicem. Dzieje się tak nawet wtedy, gdy widzą dowody na to, że rodzic podający zarzuty kłamie.
• Przygotowane argumenty. Dziecko podaje argumenty, które wydają się być wcześniej ćwiczone. Na przykład może używać słów lub wyrażeń, które zazwyczaj nie są częścią mowy dziecka.

Inne oznaki zespołu alienacji rodzicielskiej

Inni autorzy oprócz Gardnera wskazują także na następujące oznaki (Waldron i Joanis, 1996):

• Sprzeczności. Dziecko ma tendencję do zaprzeczania sobie w swoich zeznaniach i relacjach wydarzeń z przeszłości.
• Dziecko posiada niewłaściwe i niepotrzebne informacje na temat separacji rodziców i procesu prawnego.
• Dziecko demonstruje poczucie pilności i wrażliwości. W rezultacie wszystko wydaje się być kwestią życia lub śmierci.
• Dziecko czuje się ograniczone w swojej zdolności kochania i bycia kochanym.

Strach u dzieci z zespołem alienacji rodzicielskiej

Strach jest bardzo częsty wśród dzieci z PAS. W związku z tym mogą one przejawiać następujące objawy:

• Strach przed porzuceniem. Wyalienowany rodzic próbuje sprawić, by dziecko poczuło się winne za spędzanie czasu z drugim rodzicem, nawet jeśli trwa to tylko kilka godzin. Może wyrazić ból z powodu rozstania z dzieckiem.
• Strach przed ukochanym rodzicem. Niektóre dzieci są świadkami gniewnych i sfrustrowanych ataków odsuniętego rodzica wobec rodzica „idealnego”. Dlatego zwykle czują się odpowiedzialne. Obawiają się, że staną się celem ataków, a więc stają się jeszcze bardziej uzależnione psychicznie. Następnie dochodzą do wniosku, że najlepszym sposobem, aby nie stać się celem gniewu, jest pozostawanie po stronie agresora.

Jednak nie tylko dzieci się boją. Członkowie rodziny odsuniętego rodzica wspierają go. W konsekwencji wzmacniają przekonanie, że racja leży po jego stronie.

Strategie odsuwania dziecka od drugiego rodzica

Techniki alienacji mogą być dość różnorodne. Wykorzystują szeroki zakres strategii, od najbardziej bezwstydnych do najbardziej subtelnych. Na przykład „zaakceptowany” rodzic może po prostu zaprzeczać istnieniu drugiego rodzica. Może też określać dziecko jako delikatne i wymagające ochrony. W rezultacie powstaje między nimi ścisła lojalność.

Inną techniką jest przekształcenie normalnych różnic między rodzicami w sprawy dobra/zła lub poprawności/nieprawidłowości. Uogólniają nieznaczne zachowania lub przekształcają drobne wady w negatywne cechy. W rezultacie umieszczają dziecko w samym centrum sporu.

Inną strategią jest porównywanie dobrych i złych doświadczeń z jednym rodzicem i drugim. Mogą też zakwestionować charakter lub styl życia drugiego rodzica lub powiedzieć dziecku „prawdę” o przeszłych wydarzeniach, aby zaskarbić sobie jego współczucie.

Rodzic może grać ofiarę lub wywoływać u dziecka strach, niepokój, poczucie winy lub poczucie zastraszenia. W końcu może być także wyjątkowo pobłażliwy lub tolerancyjny. (Waldron i Joanis, 1996).

Bibliografia

Bowen, M. (1989). La terapia familiar en la práctica clínica. Bilbao: DDB (Original edition 1978).

Bolaños, I. (2000). Estudio descriptivo del Síndrome de Alienación Parental. Diseño y aplicación de un programa piloto de mediación familiar. Tesis doctoral no publicada. Universidad Autònoma de Barcelona.

Suares, M. (1996). Mediación. Conducción de disputas, comunicación y técnicas. Barcelona: Paidós.