Zazdrość - czym tak naprawdę jest? Poznaj jej 2 rodzaje
Wszyscy wiemy mniej więcej czym jest zazdrość. Kojarzymy ją z emocjami typowo społecznymi, które każdego dnia widzimy w działaniu. Chociaż w większości przypadków zazdrość ma negatywne konotacje, to jednak ma również ważne funkcje.
Psychologia uczy nas o tym, że emocje nie są zawsze złe ani zawsze dobre (poza rzecz jasna chorobami psychicznymi, które są jednak tematem na inną rozmowę). Mogą być po prostu odczuwane jako przyjemne lub nie. Ponadto zawsze odgrywają pewną istotną rolę w naszym umyśle.
Zazdrość – w swojej najprostszej formie i aspektach – jest reprezentowana jako nierówna, trójstronna relacja. Składa się ona z dwóch osób i jednego obiektu lub ogólniej tematu. A kiedy jedna z tych osób dysponuje tym przedmiotem lub ma we władaniu dany temat, a druga chce go przejąć, ale wie, że to się nie wydarzy (lub spowodować jego utratę przez pierwszą z osób), powstaje nierównowaga emocjonalna. Jest to emocja związana z porównaniem społecznym.
Porównanie społeczne, czyli czynnik definiujący zazdrość
Ludzie żyją w złożonych społeczeństwach, gdzie status społeczny wpływa na ich życie. Dlatego z adaptacyjnego punktu widzenia ma sens to, że martwimy się o nasze życie społeczne. To tutaj rodzą się społeczne porównania, na podstawie których ludzie starają się być lepiej wypozycjonowani i dysponować lepszymi zasobami społecznymi. Inaczej mówiąc zazdrość służy ludziom do określenia własnej pozycji w społeczeństwie. Dzięki niej wiedzą, czego im brakuje, aby “awansować” wyżej w oczach innych członków ich własnej społeczności.
Porównywanie społeczne może odbywać się na dwa sposoby:
- Forma wstępująca. Jest to porównywanie się z osobami, które są (lub raczej które postrzegamy jako) lepsze od nas.
- Forma zstępująca. Jest to porównywanie się z osobami, które są (lub raczej które postrzegamy jako) gorsze od nas.
Każda z powyższych dwóch możliwości spełnia jakąś funkcję i ma swoje powody. Ale jeśli chcemy zacząć badać zazdrość metodami naukowymi, interesuje nas w tym momencie jedynie forma porównania wstępującego. Czyli mówiąc w skrócie zazdrościmy tym, którzy mają coś, czego my też chcemy.
Czym jest więc zazdrość?
Zazdrość to bardzo bolesna emocja typowo społeczna. Jej bolesność wynika z tego, że jest ona spowodowana przez relację nierówności. Jak już wspomnieliśmy powyżej, dotyczy ona porównań społecznych i samooceny. Z tego też powodu możemy czasem określać ją jako swego rodzaju “termometr” społeczny. Pozwala nam to na skalibrowanie naszego statusu społecznego i podejmowanie działań na wypadek, gdyby nie był on na takim poziomie, jak byśmy sobie tego życzyli.
Czasami zazdrość jest wyrażana otwarcie jako znak podziwu (jestem o to aż tak zazdrosny!). To zupełnie normalne zjawisko. W tym sensie ukrywanie tego rodzaju emocji jest częścią naszego protokołu społecznego. Spełnia ona dwie wyraźne funkcje. Z jednej strony uniemożliwia osobom zazdrosnym upublicznienie swojego niższego statusu. Tym samym chroni je przed możliwą utratą swojej wartości i samooceny. Druga funkcja pozwala uniknąć wysuwania gróźb w stronę osoby, która jest obiektem zazdrości.
Przedmiotem tej emocji może być naprawdę wielka mnogość różnych elementów. Zazdrość może obejmować dobytek, ale także cechy osobiste (np. urodę) lub uznanie w oczach innych. Staje się przedmiotem zazdrości, gdy dana osoba, która zazdrości cechy tej nie posiada, ale chce ją mieć i widzi, że ma ją inna osoba. Pragnienie to w większości pochodzi z próby pokonania gorszej lub mniej prestiżowej pozycji społecznej. Oznacza to, że nie chcemy tego z powodu właściwości danego obiektu lub cechy, ale raczej z powodu tego, co reprezentuje sobą obiekt zazdrości.
Jak możemy zareagować, gdy czujemy zazdrość z dowolnego powodu? W tym miejscu pojawiają się dwa rodzaje reakcji na to uczucie i ich konsekwencje. Porozmawiamy o tym w następnej sekcji.
Dwa główne rodzaje zazdrości
Istnieją dwa główne typy zazdrości: łagodny (pozytywny) i złośliwy (ten drugi znany również jako schadenfreude). Zazdrość typu łagodnego pojawia się wtedy, gdy osoba zazdrosna odczuwa negatywne uczucia, gdy widzi sukces drugiej osoby, ale nie życzy mu niczego złego. Ten typ powoduje zachowania ukierunkowane na poprawę statusu osoby zazdrosnej. Może ona to osiągnąć, zdobywając przedmiot zazdrości, ale nie angażując w ten cel w żaden sposób osoby, której zazdrości.
Ze złośliwą zazdrością mamy do czynienia w nieco innym przypadku. Oprócz tego, że osoba zazdrosna pragnie tego samego, co ma druga osoba, życzy jej czegoś złego. Nie ma tutaj motywacji do jakiegokolwiek zachowania ukierunkowanego na poprawę statusu osoby zazdroszczącej. Jej zachowanie będzie próbowało zdewaluować przedmiot zazdrości, a nawet zredukować status osoby wobec której skierowana jest zazdrość. Na przykład poprzez zniszczenie przedmiotu, kradzież lub inne tego typu posunięcia.
Oba typy zazdrości tak naprawdę mają ten sam cel, a jedynie obierają inną drogę do niego. Osoba odczuwająca zazdrość łagodną chce uzyskać status równy lub większy od osoby, której zazdrości. Z kolei w przypadku zazdrości złośliwej wyrównanie statusu uzyskuje się ją, redukując status osoby, wobec której skierowana jest zazdrość. Jak łatwo dostrzec analogię, w przypadku łagodnej zazdrości wyrównanie statusu odbywa się na zasadzie “równania w górę”, czyli podniesienia statusu osoby zazdrosnej.
Chociaż pierwszy opcja ma charakter czysto społeczny, nie możemy zapominać, że schadenfreude to także emocja, która jest bardzo często spotykana w naszym codziennym życiu.
Oto pytanie do rozważenia na dziś. Kiedy zazdrościsz czegoś innej osobie, jaki rodzaj tej emocji odczuwasz najsilniej? Czy przepełnia Cię zazdrość łagodna, czy też złośliwa, typu schadenfreude?