Smutek u dzieci: nie lekceważ, lecz naucz rozumieć

Napisane i zweryfikowane przez psycholog i dziennikarz Sara Clemente.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Smutek dosięga każdego, nawet dzieci. Utrata kogoś, niespodziewana okoliczność, stracona szansa… Smutek u dzieci jest powszechniejszy, niż nam się wydaje, dlatego powinniśmy dawać wsparcie, ilekroć nasze pociechy nas potrzebują. Wychowywanie w oparciu o sumienie i zarządzanie emocjami jest ważne, aby dzieci potrafiły poprawnie wyrażać swoje uczucia.

Film „W głowie się nie mieści” może pomóc dzieciom lepiej zrozumieć, jak ważne są podstawowe emocje w naszym życiu, a także rozpoznawać je i okazywać.

Smutek u dzieci jest ważny tak samo jak strach, radość czy gniew. Wiedza, jak poprawnie okazywać smutek, powinna być przekazywana od najmłodszych lat.

Czym naprawdę jest smutek u dzieci

Kiedy spotykamy kogoś, kto wydaje się smutny, zwykle idziemy w przeciwnym kierunku; to tak, jakbyśmy bali się konfrontacji ze smutkiem, więc zawsze wolimy otaczać się radosnymi ludźmi. Ale smutek u dzieci, podobnie jak u dorosłych, jest podstawową i kluczową emocją, bez której nie moglibyśmy wiedzieć, czym naprawdę jest radość.

Smutek pojawia się zdecydowanie częściej w dorosłym wieku ze względu na wszystko, co mogliśmy do tej pory zrobić. Tymczasem smutek u dzieci może wydawać się nieco szokujący. Czy nie byłoby dziwne, gdyby pięciolatki przesiadywały samotnie na ławkach, patrząc w horyzont lub zagłębiając się we własne wewnętrzne życie?

Zwykle zakładamy, że ich niewinność, ich niepewna intelektualna dojrzałość i powierzchowne zmartwienia powinny stanowić dla nich źródło niepodważalnej radości… Ale tak nie jest.

Nie oznacza to, że dzieci nie mogą czuć się źle – mogą i robią to częściej, niż nam się wydaje; czasem z powodu błahostki, a innym razem mają ku temu poważne powody. Mogą na przykład odczuwać melancholię z powodu utraty członka rodziny lub zwierzaka, zmiany szkoły, próby odnalezienia się w nowym środowisku…

Dlatego najlepsze, co możemy zrobić w takiej sytuacji to porozmawiać z nimi o smutku i nauczyć, jak go rozpoznawać i rozumieć. Pomóż dziecku zrozumieć, że lepiej się przyznać do smutku niż go ukrywać, że czasami wszyscy się tak czujemy i że dobrze jest umieć rozpoznawać uczucia, aby się uspokoić i pozwolić im odejść.

Jak objawia się smutek u dzieci

Podobnie jak dorośli, dzieci mogą także wyrazić swój stan emocjonalny na różne sposoby. Kiedy są szczęśliwe i dobrze się bawią, to normalne, że śmieją się, cieszą i są radosne. Kiedy się boją, mają tendencję do pozostawania w bezruchu i ciszy, dopóki szok nie minie. Ale kiedy dzieci są smutne, sposób, w jaki manifestują tę emocję, nie jest tak oczywisty.

Czasami mogą przejawiać sprzeczne zachowania tego samego dnia – zachowania, które maskują ich prawdziwy stan umysłu. Zobaczmy przykłady, jak objawia się smutek u dzieci:

Hipoaktywność: wydają się zmizerniałe, senne, apatyczne, obojętne, mało rozmowne, wykazują brak apetytu… Często płaczą, nawet gdy nie ma wyraźnego powodu.

Nadpobudliwość: wydają się niespokojne, objadają się, nie chcą spać, są zbyt gadatliwe.

Aby wykryć, kiedy dzieci ogarnia smutek, rodzice i opiekunowie muszą być wyczuleni na gwałtowne zmiany w ich zachowaniu i stanie emocjonalnym.

Jak pomóc dzieciom radzić sobie ze smutkiem

Po zauważeniu niecodziennego lub nadmiernego zachowania dziecka, zapytaj, jak się czuje. Prawdopodobnie zamknie się w sobie lub nie będzie wiedzieć, jak zareagować. My jednak wiemy już, że dzieci, na wczesnym etapie rozwoju są jak gąbki.

Dzieci uczą się wyrażania emocji od swoich rodziców – w zasadzie rodzice są dla dzieci wzorem w dziedzinie emocjonalnej. Dlatego każdy rodzic powinien wyjaśnić swojemu dziecku, że można czuć się smutnym i że wszyscy tego doświadczają w różnych momentach życia. Należy jednak wyjaśnić również, że ta emocja staje się łatwiejsza do opanowania, gdy człowiek ją rozumie, staje wobec niej i akceptuje ją.

Poprzez portrety, rysunki lub po prostu rozmawiając z dziećmi o smutku, możesz wzmocnić ich zdolność rozpoznawania tej emocji. Gdy tylko nauczą się rozpoznawać smutek, pokaż, jak sobie z nim radzić, na przykładach przedstawionych przez Ciebie.

Czego nie robić, gdy dziecko jest smutne

Niestety, ukrywanie smutku to nie jest sposób na radzenie sobie z nim. Od najmłodszych lat jesteśmy uczeni, by udawać uśmiech, zamiast płakać i tłumić nasz smutek. Właściwe radzenie sobie z emocjami to sposób, by zmniejszyć prawdopodobieństwo późniejszego wybuchu emocjonalnego.

• Kpina: słowa „ale z Ciebie mazgaj” mają ogromnie negatywny wpływ na płaczące dziecko. W efekcie dziecko uczy się powstrzymywać ekspresję emocji, wycofać się i na siłę ukrywać emocje. To wyjątkowo okrutny sposób na ośmieszenie uczuć dziecka.
• Poganianie: bardzo często wymagamy odpowiedzi, gdy nasze dzieci nie od razu odpowiadają na nasze pytanie. Pamiętajmy jednak, że dzieci mówią tylko wtedy, gdy czują, że mają wsparcie, bez względu na to, ile czasu to zajmuje. Dzieci muszą czuć się słuchane i wspierane przez cały czas.
• Zmniejszanie wagi: „To nic wielkiego, to głupota. Nie bądź taki”. Mówienie takich rzeczy nie pomaga ani trochę, ponieważ zdarzenie wyzwalające smutek jest w rzeczywistości bardzo istotne dla dziecka. Dlatego lepiej ograniczyć ból lub smutek spowodowany przykrym wydarzeniem, zamiast minimalizować jego znaczenie.
• Upominanie lub karanie: „Nie wyjdziesz na podwórko, bo nie przestajesz płakać!”. Te słowa wystarczą, by dziecko skupiło się na tym, by przestać płakać i powstrzymać swój smutek. To bardzo podobny przypadek jak przedstawiony w punkcie pierwszym. Zamiast karać dziecko, lepiej je przytulić – pomoże mu to poczuć się niesamowicie dobrze, doda siły i energii.

Jak widać, rola dorosłych jest kluczowa, aby dzieci zrozumiały, że nie powinny bać się smutku. Smutek u dzieci to coś, czego nie należy lekceważyć.