Paul Watzlawick i jego teoria komunikacji międzyludzkiej

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gema Sánchez Cuevas.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Według austriackiego psychologa, jakim jest Paul Watzlawick, komunikacja odgrywa fundamentalną rolę w naszym życiu i społeczeństwie. Większość z nas jednak nie zdaje sobie sprawy z tego, w jak wielkim stopniu. Od samego początku naszego życia uczestniczymy w procesie pozyskiwania reguł dotyczących wzajemnej komunikacji międzyludzkiej.

I właśnie Paul Watzlawick pokusił się o sformułowanie teorii określającej sposób, w jaki zasady te są osadzone w naszych relacjach. Warto ją poznać bliżej, ponieważ większość z nas niekoniecznie jest świadoma jej znaczenia.

Krok po kroku uczymy się, co należy powiedzieć w danej sytuacji i jak to coś powiedzieć. Dowiadujemy się wraz z upływem czasu o różnych dostępnych dla nas formach komunikacji, które istnieją w naszym codziennym życiu. Trudno uwierzyć, że tak skomplikowany proces przechodzi w prawie niezauważony sposób i jak automatyzujemy go niemal bez świadomego wysiłku.

Bez wzajemnej komunikacji ludzie nie byliby w stanie rozwijać się, ani ewoluować w to, kim jesteśmy teraz. Zatem jakie są te szczegóły komunikacji, które pozwalają nam się nawzajem odnosić do siebie? Czym są te wszystkie tajniki, które ledwo zauważamy, ale które są tak ważne dla naszej codzienności? Spróbujmy się nieco głębiej zanurzyć w tę kwestię…

Paul Watzlawick i jego wizja komunikacji

Paul Watzlawick (urodzony w 1921, zmarł w 2007 roku) był austriackim psychologiem. Jego prace często cytowane były i wykorzystywane podczas różnego rodzaju zabiegów i procedur dotyczących terapii rodzinnych i systemowych.

Jest uznawany na całym świecie za swoistą legendę z uwagi na wspaniałą książkę zatytułowaną Jak być nieszczęśliwym (ang. The Art of Becoming Bitter), opublikowaną w 1983 roku. Paul Watzlawick otrzymał także doktorat z filozofii i studiował psychoterapię w Carl Jung Institute w Zurychu. Był także profesorem na Uniwersytecie Stanforda.

Paul Watzlawick wraz z Jane Beavin Bavelas i Donem D. Jacksonem z Mental Research Institute w Palo Alto opracowali teorię komunikacji międzyludzkiej. Stanowi ona do dnia dzisiejszego wręcz kamień węgielny dla potrzeb terapii rodzinnej. Wyjaśnia ona, że ​​komunikacja nie jest procesem wewnętrznym, który wywodzi się od danego podmiotu, ale jest owocem wymiany informacji, która jest wynikiem nawiązanej relacji.

Z tego punktu widzenia znaczenie ma nie tyle sposób, w jaki komunikujemy się, albo czy jest on świadomy, czy nie. Tak naprawdę prawdziwa jest sytuacja dokładnie odwrotna. Istotny ma bowiem sposób, w jaki komunikujemy się w teraźniejszości i w jaki sposób wpływamy na siebie nawzajem. Dopiero te aspekty stają się naprawdę sednem komunikacji.

Przyjrzyjmy się zatem podstawowym zasadom, na jakich opiera się teoria komunikacji międzyludzkiej. Czego możemy się z niej nauczyć?

5 aksjomatów teorii komunikacji ludzkiej

Poniżej prezentujemy pięć podstawowych założeń teorii komunikacji międzyludzkiej, której autorem był Paul Watzlawick wraz ze swoimi współpracownikami.

Nie można się nie komunikować z innymi

Komunikacja jest nieodłączną częścią życia. To, co Paul Watzlawick i jego współpracownicy rozumieją przez to stwierdzenie, to to, że każde zachowanie jest formą komunikacji samo w sobie. Dotyczy to zarówno poziomu jawnego, jak również i ukrytego. Nawet milczenie jest sposobem na przekazanie jakiejś wiadomości. Oznacza to, że po prostu nie można się nie komunikować z innymi osobami. Nie istnieje coś takiego, jak całkowity brak komunikacji.

Nawet gdy nic nie robimy, werbalnie lub niewerbalnie, przekazujemy w ten sposób jakąś informację. Może na przykład nie jesteśmy zainteresowani tym, co mówi druga osoba. Albo po prostu wolimy nie dzielić się naszą opinią. Więcej informacji znajduje się w takich “wiadomości” w postaci przekazów niewerbalnych, niż w samych słowach.

Komunikacja składa się z dwóch elementów. Są to poziom treści i poziom relacyjny (metakomunikacja)

Powyższa zasada ta odnosi się do faktu, że we wszystkich rodzajach przekazywanych komunikatów ważne jest nie tylko znaczenie samego komunikatu (poziom treści), ale także sposób, w jaki mówca chce być zrozumiany. Istotne jest także to, jak autor komunikatu stara się być zrozumiany przez innych ludzi, potencjalnych odbiorców. Ten składnik określany jest jako poziom relacyjny.

Poziom treści odpowiada temu, co komunikujemy w sposób werbalny. Z drugiej strony poziom relacyjny odnosi się do sposobu, w jaki komunikujemy tę wiadomość. Ma to związek z tonem głosu, wyrazem twarzy, kontekstem wypowiedzi itp. Ten drugi aspekt definiuje także i wpływa w istotny sposób na pierwszy. Dzieje się tak dlatego, ponieważ nasz ton lub wyrażenie zmienia sposób, w jaki słuchacz odbiera i interpretuje wiadomość.

Interpunkcja kształtuje znaczenie wypowiedzi z punktu widzenia odbiorcy

Paul Watzlawick wyjaśnił także trzeci istotny element, jaki wykorzystał w swojej teorii. Określił go jako problem trzeciego odbiorcy. Można go zdefiniować w następujący sposób: “Natura relacji zależy od interpunkcji w trakcie procedur komunikacji partnerów“. Oznacza to, że każdy z nas tworzy naszą własną wersję tego, co obserwujemy i doświadczamy. Ta wersja zostaje niejako „podkolorowana” przez nasze relacje.

Ta zasada ma podstawowe znaczenie, gdy odnosimy się do innych ludzi. Zawsze powinniśmy mieć to w głowie za każdym razem, kiedy wchodzimy w interakcję z kimś nowym. Przefiltrujemy wszystkie informacje, które otrzymujemy na podstawie naszych doświadczeń, cech osobowych i lekcji życiowych. Oznacza to, że jedna koncepcja (miłość, przyjaźń, zaufanie itp.) może mieć różne znaczenia dla różnych osób.

Ponadto innym kluczowym aspektem komunikacji jest to, że każdy z mówców uważa, że ​​zachowanie drugiej osoby jest przyczyną jego własnego zachowania. Jednak Paul Watzlawick wyjaśnia, że prawda jest taka, że ​​komunikacja międzyludzka jest o wiele bardziej złożonym procesem i nie może być zredukowana do prostego związku przyczynowo-skutkowego. Cała komunikacja jest procesem cyklicznym, w którym każda strona przyczynia się w unikalny sposób do moderacji sposobu wymiany informacji.

Komunikacja cyfrowa i analogowa

Teoria komunikacji między ludzkiej stwierdza, że istnieją dwa rodzaje podstawowe rodzaje komunikacji:

• Cyfrowa. Oznacza to, że wszystko to, co mówisz słowami, stanowi formę medium transportowego, na którym opiera się cała komunikacja.
• Analogowa. Ten składnik obejmuje wszelką komunikację niewerbalną lub ogólnie rzecz biorąc sposób, w jaki się wyrażasz. Będzie to forma medium relacyjnego.

Komunikacja symetryczna i uzupełniająca

Na koniec warto także wspomnieć o tym, że Paul Watzlawick zdefiniował także sposób, w jaki odnosimy się do innych ludzi. Czasami odnosimy się do ludzi na równych warunkach, ale czasami jednak operujemy z różnych płaszczyzn. Kiedy nasz związek jest symetryczny, jesteśmy na tej samej płaszczyźnie. Oznacza to, że działamy na równych warunkach i mamy równą siłę w wymianie, ale nie uzupełniamy się nawzajem.

Kiedy relacja jest komplementarna, tak jak na przykład układ na linii rodzic-dziecko, nauczyciel-uczeń lub kupujący-sprzedawca, znajdujemy się na różnych płaszczyznach, czyli w nierównych warunkach. Ale akceptujemy te różnice i potrafimy sobie z nimi radzić.

Biorąc to wszystko pod uwagę, możemy dojść do wniosku, że w każdej sytuacji komunikacyjnej najprawdopodobniej najważniejszą rzeczą, na którą powinniśmy zwrócić szczególną uwagę, to sama relacja. Chodzi tutaj o to, w jaki sposób dwoje ludzi wchodzi we wzajemne interakcje, a nie tylko o rozpatrywanie ich indywidualnych ról i zachowań.