Moralność społeczna a tolerowanie przemocy

Moralność społeczna to sposób, w jaki ludzie postrzegają ogólnie przyjęte obyczaje. Obyczaje z kolei to zbiór norm i wartości, które winny być przestrzegane przez członków danej społeczności. Innymi słowy, ludzie stosują się na co dzień do pewnych zasad, a to pozwala im unikać konfliktów z innymi.

Jak jednak ma się moralność społeczna do przemocy? Wiemy, że istnieje cały szereg norm społecznych, które w pewnym sensie pomagają nas chronić przed przemocą ze strony innych osób. Często jednak wina za zastosowanie przemocy jest niesłusznie przypisywana ofierze, a nie przestępcy, tylko dlatego, że ofiara przekroczyła pewne granice norm społecznych.

Fenomen sprawiedliwego świata

Fenomen sprawiedliwego świata jest doskonałym odzwierciedleniem stopnia, w jakim moralność społeczna nagina się w obliczu przemocy. Opiera się on na ogólnym przekonaniu, że świat jest z natury sprawiedliwy. W związku z tym wiele osób wierzy, że wszystko się dzieje z jakiegoś powodu. Wierzą, że w jakiś sposób zapracowujemy sobie na to, co nam się przydarza.

Jeżeli uznamy, że przestępstwa wynikają z czystego przypadku, będzie to oznaczać, że każdy z nas może stać się ich ofiarą. Myśl ta wywołuje dość duży niepokój. Jeśli jednak uwierzymy, że ktoś stał się częścią danego zdarzenia z powodu własnego zachowania (np. okradziono ją bo przebywała po zmroku w niebezpiecznej okolicy), łatwiej jest nam uwierzyć, że dzięki własnej roztropności możemy się uchronić przed kradzieżą.

Przekonanie to wynika ze zniekształcenia poznawczego. Zakłada ono symboliczne zniekształcenie obrazu społeczeństwa i opiera się na następujących przekonaniach:

• Ofiara jest winna (głupia lub lekkomyślna): następuje dewaluacja i negatywna rekonstrukcja danej osoby. Czynimy domysły na temat ofiary, szczególnie na temat jej osobowości. Innymi słowy, wnioskujemy, że stało się to, co się stało, ponieważ osoba ta posiada pewne niepożądane cechy.
• Ofiara zachowuje się niewłaściwie: obwinianie ofiary za określone zachowania. Na przykład, jeżeli komuś skradziono portfel w centrum miasta, ludzie mówią “W centrum trzeba uważać, bo jest tam mnóstwo kieszonkowców“.

Techniki usprawiedliwiania

Jak wspomnieliśmy, moralność społeczna opiera się na pewnym ogólnie przyjętym zbiorze zasad i wartości. Istnieje jednak również cały szereg “podziemnych” wartości. Dlaczego tak je nazywamy? Ponieważ wiele osób się z nimi zgadza, ale nie mówi o tym otwarcie ponieważ wartości te kłócą się z powszechnie przyjętymi zasadami.

O zjawisku tym po raz pierwszy wspomnieli Sykes i Matza, tworząc tzw. teorię neutralizacji. Mówi ona o technice stosowanej przez przestępców w celu złagodzenia konsekwencji ich postępowania. Niektóre osoby wykorzystują techniki neutralizacji do usprawiedliwiania przestępstw.

Do technik neutralizacji należą:

• Zaprzeczenie popełnienia przestępstwa: To była tak mała kwota, że nie można tego nawet nazwać kradzieżą. lub O tej porze nikogo praktycznie nie ma na autostradzie, więc można przekroczyć dozwoloną prędkość.
• Zaprzeczenie istnienia ofiary: Nikt na tym nie ucierpiał.
• Potępianie tych, którzy potępiają: Politycy kradną dużo więcej niż obywatele.
• Odwoływanie się do wyższego celu: Zrobiłem to dla…
• Powoływanie się na konieczność: Nie miałem innego wyjścia.
• Obrona jakiejś wartości: Nie można mu było ufać.
• Niewiara w istnienie sprawiedliwości: Cały świat jest przeciwko mnie.
• Generalizowanie zachowania: Wszyscy tak robią.
• Roszczenie sobie praw: Sprowokowali mnie. lub Zabiłem ją bo była moja.

Moralność społeczna – nie wszystko jest czarno-białe

W codziennym życiu spotykamy się z wieloma przykładami powyższych zachowań i zrzucaniem winy za przestępstwo na ofiarę. Dlatego też tworzone są programy zapobiegania przemocy seksualnej, skierowane do potencjalnych ofiar. Programy takie są jednak niebezpośrednim komunikatem, że styl życia i pewne wybory danej osoby mogą stanowić dla niej zagrożenie.

Niektórzy przypisują akty przemocy zachowaniu lub ubiorowi ofiary. Moralność społeczna pozwala zatem na uznawanie, że zachowanie ofiary może prowokować od przestępstwa.

Jeżeli ofiara postępuje w sposób postępiany przez społeczeństwo, to zachowanie jej oprawcy może być przez społeczność znormalizowane. Ludzie często uznają taki tok myślenia za logiczny, choć w rzeczywistości z logiką nie ma on nic wspólnego.

Moralność społeczna opiera się na wzorcach, zasadach i normach, których wszyscy mamy się trzymać. Jeśli ktoś zachowuje się w sposób, który nie jest akceptowany przez większość społeczeństwa, jego postawa może niesłusznie zostać uznana za przyczynę przemocy wymierzonej przeciwko tej osobie.