Lęk przed separacją w procesie wychowania dziecka

Zaburzenia lękowe są bardzo szerokie i można wyróżnić kilka ich typów. Jednym z nich jest lęk separacyjny, który najczęściej rozwija się na skutek urazów z dzieciństwa.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Laura Reguera.

Ostatnia aktualizacja: 05 grudnia, 2023

Lęk przed separacją jest czymś, co może zdarzyć się każdemu dziecku. W końcu ma on zdolność silnego kształtowania codziennego życia u osób dorosłych, dlaczego więc dziecko miałoby być na niego odporne. Wszyscy możemy przecież pomyśleć o problemach, które wywołują niepokój u dorosłych, prawda? Lęk przed separacją nie tylko negatywnie wpływa na nasze zdrowie psychiczne, ale także na nasz stan fizyczny.

Czyż nie zgodzilibyśmy się wszyscy z twierdzeniem, że dziecko ma znacznie mniejsze od dorosłych zdolności do regulowania swoich emocji? Prawda jest taka, że niestety dzieci mogą wpaść w stany emocjonalne o charakterze nawykowym, które sprawiają, że ich dzieciństwo jest nad wyraz smutne. Przykładem tego stanu może być nieustanny lęk przed separacją z rodzicami. Ale w ich umysłach znajduje się również przeciwna możliwość, którą wystarczy jedynie uaktywnić.

Jedną z prawd, które dzieci muszą zrozumieć tak wcześnie, jak to tylko możliwe, jest to, że osoby ważne dla nich nie opuszczają ich na zawsze, kiedy odchodzą. Dziecko powinno także zrozumieć, że nigdy nie jest to jego wina. Po prostu jest to jedynie jedna z mniej lub bardziej przykrych okoliczności w jego życiu.

Czym jest lęk przed separacją?

Lęk przed separacją wywodzi się bezpośrednio z lęku, jaki odczuwają dzieci, kiedy zostają oddzielone od swoich rodziców lub osób, do których są najbardziej przywiązane. To normalne, że ten rodzaj emocji pojawia się głównie u małych dzieci i we wczesnym wieku, ale jest też normalne, że szybko znika.

Dzieje się tak dlatego, że kiedy oboje lub tylko jedno z rodziców wychodzi z domu, dziecko zaczyna odczuwać lęk przed separacją z rodzicami. Ale szybko dostrzega także, że rodzice po pewnym czasie wracają do domu. I w końcu dziecko zaczyna rozumieć, że jest to normalny stan rzeczy, a nie coś, czego należy się obawiać. Przestaje zatem doświadczać już tego silnie negatywnego uczucia, jak porzucenie. Zaczyna rozumieć, że jest to jedynie chwilowa nieobecność. Kiedy zatem sytuacja ta może zmienić się w poważny problem?

Ten niepokój może stać się niezwykle szkodliwy, gdy staje się bardzo intensywny. Inną możliwością jest sytuacja, w której rozdzielenie z rodzicami nie jest dla dziecka czymś normalnym. Może tak się zdarzyć w przypadku, gdy jedno z rodziców „znika” z życia dziecka na dłużej. Na przykład wskutek wyjazdu służbowego lub czegoś o wiele gorszego dla dziecka – rozwodu rodziców.

W efekcie taki nieustanny lęk przed separacją może przekształcić się w schorzenie o cechach patologicznych, zwane zaburzeniem lękowo-separacyjnym.

Jednak termin ten ma także o wiele szersze znaczenie, zatem w dalszej części naszego artykułu będziemy używać mniej fachowego, ale bardziej precyzyjnego określenia, jakim jest lęk przed separacją.

Kryteria diagnostyczne pozwalające wykryć lęk przed separacją

Aby poprawnie zdiagnozować u dziecka ten problem, musi ono wykazywać co najmniej trzy objawy z poniższej listy:

• Nadmierny i chroniczny dyskomfort. Powinien on pojawiać się zawsze wtedy, gdy dziecko przewiduje lub doświadcza oddzielenia od swojego domu lub osób, do których jest najbardziej przywiązane.
• Stopniowy opór lub odmowa snu poza domem. Może objawiać się na przykład w postaci wyraźnej niechęci lub wręcz braku możliwości spania bez przebywania w pobliżu kogoś, do kogo dziecko czuje się bardzo przywiązane.
• Nadmierna i ciągła obawa o możliwość utraty osób, do których dziecko jest najbardziej przywiązane. Może ona także obejmować lęk przed czymś, co może się przydarzyć tym osobom. Obejmuje to sytuacje takie jak choroba, urazy, klęska żywiołowa lub śmierć w wypadku.
• Nadmierne i ciągłe obawy dziecka o możliwość oddzielenia go od osoby, do której czuje się przywiązane. Mogą to być na przykład lęk przed zgubieniem się, byciem porwanym, wypadkiem lub zachorowaniem.
• Nieustanny opór lub odmowa wyjścia z domu, do szkoły, pracy lub innego miejsca, z obawy przed rozłąką z najbliższymi.
• Nadmierny i ciągły strach lub opór przed samotnością lub przebywaniem z dala od ludzi, z którymi dziecko czuje się najbardziej związane. Może to dotyczyć zarówno domu, jak i innych miejsc.
• Nieustanne koszmary senne obejmujące lęk przed separacją.
• Zwracanie skarg na fizyczne objawy powtarzające się za każdym razem, gdy dziecko doświadcza lub przewiduje separację z rodzicami. Przykładami mogą być na przykład bóle głowy, bóle brzucha, nudności i wymioty.

Ponadto lęk przed separacją oraz unikanie muszą mieć charakter stały i trwać co najmniej cztery lub więcej tygodni. I oczywiście wpływać bardzo negatywnie na życie naszych dzieci.

Lęk przed separacją powoduje ogromny dyskomfort dla dzieci, które go doświadczają. Właściwie to nie tylko dzieci zmagają się z tym problemem. Nie omija on także dorosłych, którzy za każdym razem muszą mierzyć się z cierpieniem swojego dziecka, gdy tylko je zostawiają choćby na chwilę.

Jakie są przyczyny, dla których powstaje lęk przed separacją?

Lęk przed separacją może powodować izolację społeczną, słabe wyniki w nauce oraz inne problemy natury psychologicznej i emocjonalnej. Ale to jeszcze nie wszystko.

Naukowcy na podstawie wyników licznych badań odkryli również, że może on powodować problemy ze snem. Lęk przed separacją jest w stanie także powodować konflikty między członkami rodziny. Dlatego tak ważne jest, aby wiedzieć, jakie czynniki odgrywają najważniejszą rolę w tym, że u dziecka powstaje lęk przed separacją.

Na samym początku szkodliwym dla rozwoju dziecka może okazać jest nieustanne przebywanie z rodzicami. To nie oznacza oczywiście, że rodzice nie powinni spędzać czasu ze swoimi dziećmi. Jednakże jak najbardziej znaczy to, że w życiu dziecka powinny być takie chwile, kiedy dziecko i jego rodzice nie będą razem.

Czemu tak się dzieje? Wynika to z tego, że gdyby w życiu dziecka nie było okresów krótkiej separacji z rodzicami, nie będzie ono do tego faktu przyzwyczajone. A wtedy prawdopodobnie zareaguje przesadnie, kiedy przyjdzie mu zmierzyć się z takim rozdzieleniem. W końcu prędzej czy później sytuacja taka będzie nieunikniona.

Innymi słowy, będący tematem naszego artykułu lęk przed separacją, o którym już tyle powiedzieliśmy, wydarzy się tylko wtedy, gdy dziecko będzie miało wiele możliwości, aby zacząć go odczuwać. Zwykle najlepiej jest zacząć od krótkich nieobecności przy dziecku, a następnie stopniowo je przedłużać.

Ponadto nieoczekiwane lub traumatyczne sytuacje mogą wywołać lęk przed separacją u dziecka lub emocjonalnie je wycofać. Na przykład sytuacjami takimi mogą być pójście do szkoły, konieczność pobytu w szpitalu lub śmierć bliskiego członka rodziny.

Jak rodzice mogą pomóc dziecku w takim przypadku?

Co ważniejsze, niektórzy rodzice wzmacniają zachowania i zależność z nimi u swych dzieci. Oznacza to wprowadzenie jeszcze większego niepokoju w danym momencie u dziecka. Mówimy dziś o dzieciach, ale jest też wielu rodziców cierpiących na analogiczny lęk przed separacją, którym zarażają swoje własne dzieci.

Dlatego wychowywane w takiej atmosferze dzieci nie będą w pełni niezależne. Prawdopodobnie będą zbytnio polegać na kontaktach i ochronie ze strony rodziców.

Dlatego też ważne jest, aby ludzie, do których dzieci są przywiązane, zachęcali je do powolnego uzyskiwania niezależności. Jeśli potrafisz to zrobić, będziesz dobrze wykonywać swoją część pracy wychowawczej. Pozwoli Ci to uzyskać pewność, że Twoje dzieci nie będą przytłoczone lękiem i niepokojem, gdy tymczasowo zostawisz je same.

Zdjęcia zamieszczono dzięki uprzejmości Chinh Le Duc, Dmitrija Ratuszyna i Wiktora Jakowlewa, pochodzą ze zbioru ich autorów.