Konstruktywizm: jak konstruujemy naszą rzeczywistość?
Przez długi czas filozofowie i naukowcy zastanawiali się, jak postrzegamy rzeczywistość i jak zdobywamy wiedzę. W tym artykule porozmawiamy o jednej ze szkół myśli, która odpowiada na to pytanie następującym terminem: konstruktywizm. Koncepcja konstruktywizmu podsuwa interesujące spojrzenie na badania psychologiczne.
Zanim zaczniemy mówić o tym, czym właściwie jest konstruktywizm, powinniśmy przejrzeć jego historię i zrozumieć, skąd pochodzi. Aby było łatwiej, postaramy się przedstawić tę kwestię na dwa sposoby: co poprzedza zdobywanie wiedzy i co poprzedza postrzeganie rzeczywistości.
Jak zdobywamy wiedzę?
Skąd pochodzą nasze pomysły i wyobrażenia? Klasyczne teorie, które wyjaśniają to pytanie, są pogrupowane według dwóch obszarów: empiryzm i natywizm.
Empiryzm opiera się na założeniu, że cała nasza wiedza pochodzi z doświadczenia. Środowisko daje nam nawet najmniejsze i najprostsze podpowiedzi, które później zostają schwytane przez nasz mózg i stanowią podstawę naszej wiedzy.
Założeniem teorii empiryzmu jest to, że wiedza jest całkowicie poza nami i zostaje wchłonięta przez umysł. Może pochodzić od innych lub z samej rzeczywistości, którą jednostka kopiuje. Empiryzm to teoria, która jest bardzo spójna ze zdrowym rozsądkiem. Zainspirowała też inne szkoły psychologiczne, takie jak behawioryzm.
Natywizm narodził się, ponieważ empiryzm wydawał się niewystarczający. Moglibyśmy zaakceptować, że znaczna część wiedzy pochodzi z zewnętrznych źródeł. Nie mniej jednak prawdą jest, że rodzimy się z pewnymi dyspozycjami, jak na przykład odnoszenie się do siebie nawzajem określonym językiem.
Tak więc, podstawą natywizmu jest postulat, że istnieje wiedza, która nie jest nabywana przez doświadczenie. Ta wiedza wrodzona jest bardzo potrzebna, chociażby po to, by zorganizować nasze doświadczenie w kategoriach przestrzeni, czasu czy liczb.
Problem, który leży w natywizmie polega na tym, że brakuje wyjaśnienia, w jaki sposób powstaje ta wiedza wrodzona. Nie wyjaśnia też, dlaczego pewna wiedza powstaje w różnym czasie. Przede wszystkim nie wyjaśnia, dlaczego istnieją indywidualne różnice. Konstruktywizm stara się rozwiązać ten problem, wraz z kwestiami, które przedstawia empiryzm.
Konstruktywizm wywodzi się z przekonania, że wiedza jest wynikiem ciągłej interakcji między rzeczywistością a jednostką. Jednostka jest jak intuicyjny naukowiec. Gromadzi dane o swojej rzeczywistości i tworzy interpretacje dotyczące swojego otoczenia. Te interpretacje pomagają stworzyć własny świat i są podstawą do kolejnych interpretacji.
Jak postrzegamy rzeczywistość?
To, jak postrzegamy rzeczywistość również było przez długi czas jednym z największych pytań, na które dotychczas przedstawiono wiele możliwych rozwiązań. Najbardziej intuicyjną odpowiedzią i pierwszą, jaką przedstawia nam historia, jest realizm. Według realizmu człowiek otrzymuje dokładną kopię rzeczywistości. To, co widzimy, słyszymy i dotykamy, jest dokładnie tym, co postrzegamy i wszystkie jednostki postrzegają to samo.
Realizm szybko upadł pod własnym ciężarem. Wielu filozofów zdawało sobie sprawę, że zmysły nie postrzegają rzeczywistości w doskonały sposób. Descartes i Hume posunęli się nawet do stwierdzenia, że możliwe jest, że za zmysłami nie ma rzeczywistości.
Stąd powstało inne przypuszczenie: zmysły dają nam nieprecyzyjne odzwierciedlenie rzeczywistości. Nie obserwujemy już bezpośrednio rzeczywistości; zgodnie z tym założeniem widzimy tylko cień rzeczywistości.
Mimo to, także w tym ostatnim wyjaśnieniu widać pewne niedociągnięcia. Na przykład, chociaż wszyscy mamy te same zmysły, nie wszyscy postrzegamy tę samą sytuację w ten sam sposób. Wydaje się, że cień rzeczywistości zmienia się w zależności od osoby, która na nią patrzy. Tutaj wkracza konstruktywizm i sugeruje, że nasze postrzeganie nie jest tylko odbiciem rzeczywistości, jest bardziej złożone.
Konstruktywizm mówi, że zmysły dostarczają nam informacji o rzeczywistości, ale jest to zbyt chaotyczne dla naszego mózgu. Dlatego, aby móc przetwarzać te informacje, mózg musi je ukształtować. W tym celu kategoryzuje nieustrukturyzowane informacje w koncepcje i interpretacje. Tutaj rzeczywistość jest dla nas niedostępna.
Konstruktywizm i konstruktywizm społeczny
Mówiąc krótko, można rozumieć konstruktywizm jako epistemologiczny postulat, w którym jesteśmy aktywnymi pośrednikami naszej percepcji i nie otrzymujemy dosłownego egzemplarza świata.
To my, poprzez nasze postrzeganie, kształtujemy świat wewnątrz i na zewnątrz nas. Jeśli każdy z nas jest aktywnym pośrednikiem, który buduje swoją rzeczywistość, jak to możliwe, że wszyscy ludzie mają bardzo podobną wizję rzeczywistości?
Aby znaleźć odpowiedź na to pytanie, możemy zwrócić się do psychologa Wygotskiego i jego teorii konstruktywizmu społecznego opartej na kulturze. Chociaż każdy z nas buduje swój własny świat, wszyscy rodzimy się w społeczeństwie i kulturze, która nas prowadzi.
Kiedy rodzimy się zanurzeni w kulturze, prowadzi to nie tylko do naszych interpretacji, ale daje nam też wiele konstrukcji, z których „pożyczamy” koncepcje. Istnieją dowody na to, że nasze konstrukcje rzeczywistości przypominają konstrukcje tworzone przez ludzi z naszej własnej kultury bardziej niż ludzi z odległych kultur.
Wniosek leżący u podstaw tego wszystkiego jest taki, że wszystkie idee, wiedza i teorie są konstrukcjami społecznymi. Rzeczywistość jest nam obca. Nawet prawa fizyczne są częścią konstrukcji społecznej i mają wspólne ramy koncepcyjne. W tym sensie nauka nie wyjaśniłaby już wydarzeń rzeczywistości, ale wydarzenia naszej wspólnej konstrukcji rzeczywistości.
Te postulaty były do pewnego stopnia rewolucją w historii psychologii i innych nauk. Konstruktywizm społeczny przedstawiony przez profesora Wygotskiego sprawił, że wiele dziedzin psychologii całkowicie zmieniło paradygmaty i rozszerzyło swój pogląd. Teraz pytanie brzmi: czy konstruktywizm jest poprawną odpowiedzią, czy nadal jest coś innego, co musimy odkryć?